sledeća tema »

[Angelina]

**

MANASTIR ĐURĐEVI STUPOVI U RASU

KROV SRBIJE

SPOMENIK POD ZAŠTITOM UNESKO-a.

Deo svetske kupturne baštine u okviru kulturno-istorijske celine Stari Ras sa Sopoćanima. Manastir Đurđevi Stupovi u Rasu je zadužbina Stefana Nemanje i jedna od najstarijih srpskih svetinja. Svojom starinom i značajem, duhovnom, umetničkom i istorijskom vrednošću manastir predstavlja autentičan doprinos srpskog naroda kulturnoj baštini čovečanstva. Ovaj manastir je jedno od najvrednijih svedočanstava o počecima srpske države, njenim istorijskim korenima i duhovnim visinama.¹

 
Đurđevi Stupovi nalaze se 300 kilometara jugozapadno od Beograda, na samo tri kilometra od Novog Pazara, na najvišem brdu raške zemlje, pa se nazivaju i Krovom Srbije. Pripadaju Eparhiji raško-prizrenskoj. Bratstvo broji osam monaha koji se brinu o manastiru i bave kaširanjem ikona. Preko Društva prijatelja Đurđevih Stupova u Rasu i njihove akcije "Podignimo Stupove" u obnovu manastira uključen je veliki broj ljudi širom Srbije, najrazličitijih zanimanja, pre svega muzičari i sportisti. Podno Đurđevih Stupova u Rasu u Deževskoj dolini nalaze se Mišćići, rodno mesto Svetog Save.<sup>2

1</sup> http://www.stupovi.rs
² Aleksandar Radoš

[Angelina]

**

ĐURĐEVI STUBOVI U RASU

Na bregu udaljenom 4 km. severozapadno od Novog Pazara uzdižu se ostaci Đurđevih Stubova, jedne od najranijih zadužbina Stevana Nemanje. Po podacima koje nam pružaju naše stare biografije, manastir je podignut posle bitke kod Pantina 1168 godine. U XIII veku kralj Dragutin je obnovio crkvu i pretvorio u kapelu prizemlje stare kule pri manastirskom ulazu, te se i on pominje kao "drugi ktitor" Đurđevih Stubova. U srednjem veku manastir je uživao veliki ugled i spadao u red "kraljevskih". Godine 1689 nastradao je od Turaka, pa je izgleda otad i zapusteo. Sama zgrada se dosta dobro držala sve do rata 1912 godine, kada ju je naša vojska razrušila artileriskom vatrom, jer su se Turci, zbog pogodnog položaja, bili utvrdili oko manastira. I u poslednjem ratu crkva je ponovo stradala, ovoga puta od balista, pa je uskoro posle oslobođenja, 1947 godine, izvršena konzervacija preostalih ruševina.
 
Arhitektura crkve pripada ranim spomenicima raške škole. U obnovi, koja inače pokazuje formirane oblike ove škole, oseća se tendencija ka proširivanju u pravcu sever—jug. Ta težnja provedena je dosledno počevši od trodelnog oltarskog prostora, preko naosa, čiju širinu potenciraju dva jako isturena vestibila, pa do zapadnog traveja, odn. priprate, uz koju se sa severne i južne strane nalazila po jedna kula, stvarajući tako prostranu zapadnu fasadu. Kupola je bila interesantno rešena: u tamburu, s unutrašnje strane, nalazile su se kolonete na konzolama spojene gore slepim arkadicama, tako da je raspon kalote nešto smanjen, a istovremeno stvoren je okvir slikanoj dekoraciji. Za građenje crkve upotrebljen je kamen (bez opeke), koji se otad stalno primenjuje kod spomenika raške škole. Kako je hram bio sagrađen na visini, prilazilo mu se, sa zapadne strane, monumentalnim stepenicama. — Danas se od crkve još jedino drže ruine centralnog dela sa ostatkom kupole, — od svega ostalog vide se samo temelji.

Slikarstvo Đurđevih Stubova izvrsnog je kvaliteta, ali nam je od njega vrlo malo ostalo. Po tehnici rada, koloritu, po oblicima, ono se vezuje za freske u Nerezima, koje su i hronološki najbliže. Ovde je postignuta zanimljiva povezanost između arhitekture i živopisa: sve freske bile su umetnute u slikane okvire u obliku arkada ili, ako je prostor bio manji one su dobijale četvrtaste, bojom imitovane ramove, tako da su izgledale kao ikone obešene o zid. To variranje formata i stavljanje slika u okvire ponavlja se ponekad i kasnije. Sadržina i raspored živopisa mogli su se doskora pratiti. U srednjem delu crkve bilo je naslikano dvanaest kompozicija velikih praznika, čiji se ostaci danas jedva raspoznaju. U tamburu su raspoređeni likovi proroka i ispod njih nekoliko medaljona. Nad ulazom u hram nalazi se jako oštećena velika figura sv. Đorđa na konju, rađena sa puno izraza i snage. Okolo su bile ilustrovane scene iz života sv. Đorđa, kome je manastir i posvećen.
 
U Dragutinovoj kapeli očuvano je devet portreta Nemanjića. Oni su dati u povorci koja prilazi Hristu: sa južne strane su preci — Nemanjići u monaškom odelu, a sa zapadne kralj Dragutin sa modelom, njegov mali sin Vladislav, kraljica Katelina i kraljev brat Milutin sa ženom Jelenom.
 
Nekoliko fragmenata živopisa, koji su bili skloni padu, skinuti su prilikom konzervatorskih radova i preneseni u Umetnički muzej u Beogradu.

[Angelina]

**
MANASTIR ĐURĐEVI STUPOVI U RASU 12. VEK

ORIGINALAN STIL SVETOG GEORGIJA

Na osnovu pronađenih ostataka natpisa na crkvi, gde se pominje 6679. godina od postanka sveta zna se da su Đurđevi Stupovi u Rasu sagrađeni 1171. godine posle Hrista. Kao prva vladarska zadužbina Stefana Nemanje predstavljaju prekretnicu u vladarskoj ideologiji Nemanjića, koja je "zasnovana na hrišćanskoj misli o srpskoj državnosti", a u čije je temeljne društvene vrednosti Nemanja utkao misao o potpunom skladu vere i države". Stručnjake Uneska privukli su "orginalan arhitektonski stil i struktura crkve svetog Georgija".
 
Kao prvi primer arhitekture koja je nazvana imenom raška škola, hram Svetog Georgija predstavlja jednu od najznačajnijih građevina u istoriji srpske srednjovekovne arhitekture. Na njemu je "ostvaren spoj vizantijske koncepcije unutrašnjeg prostora sa oblicima romanske arhitekture" kasnije ponavljan na mnogobrojnim manastirskim crkvama.
 
Crkva je sagrađena kao monumentalna jednobrodna građevina sa pravougaonim naosom, nad kojim je elipsasta kupola sa unutrašnjim oblicima romanske arhitekture, jedinstvenim i neponovljivim u srpskom graditeljstvu. Dve simetrične kule, stupovi, na zapadnoj fasadi, visoke 20 metara, koje su služile i kao zvonici, osim romaničkog izgleda, crkvi su dale i ime. U manastirskom kompleksu, omeđenom kamenim zidom, pored crkve Svetog Georgija nalazili su se i velika trpezarija, dve cisterne i manastirski konaci na severu. Kula, kroz čije se prizemlje ulazilo u manastir, u vreme drugog ktitora kralja Dragutina, pretvorena je u crkvu-kapelu. Kralj Dragutin je sagradio i novu monumentalnu trpezariju, čiji su ostaci očuvani do danas. Živopis velike crkve, oslikan oko 1175. slabo je očuvan. Najveđi deo onog što je preostalo prenet je u Narodni muzej u Beogradu. Stručnjaci ocenjuju da pripada tradiciji komninske poznovizantijske renesanse i da je bio vešto i efektno uklopljen u arhitekturu hrama. Freske u kapeli kralja Dragutina iz 1285. godine bolje su očuvane i smatraju se posebno vrednim zbog portreta kraljevske loze Nemanjića.

Đurđevi Stupovi: Kapela kralja Dragutina, freska Sv. Trojice, oko 1283.

Manastir je u više navrata stradao, a od 1689, u vreme austro-turskog rata, kada je došlo do velikog progona Srba, monasi su, zajedno sa narodom prebegli u Habzburšku monarhiju. Đurđevi Stupovi ostali su pusti i razrušeni 313 godina. Zbog vanredno lepog i strateški veoma značajnog položaja, manastir je pretvoren u tursko vojno uporište (17. i 18. vek). Duhovna i materijalna obnova manastira započela je 1999, a zvanično je obnovljen 6. maja 2002. kada je obeležena i 830. godišnjica njegovog postojanja.

Aleksandar Radoš
BelGuest | Dani evropske baštine | Specijalno izdanje, 2007

[Angelina]

*

ĐURĐEVI STUBOVI U RASU

...Osnova ovog neobičnog manastirskog kompleksa, nepravilnog ovalnog oblika ograđenog masivnim bedemom, prilagođena je tlu terena. U centralnom delu utvrđenja nalazi se hram, a oko njega raznovrsna zdanja. Zbog uzanog prostora manastirski kompleks je ličio na mali zbijeni grad, krcat kamenim zdanjima.

Kralj Dragutin (1276—1282) je posle sabora u Deževi, na kome se odrekao prestola u korist svoga brata kralja Milutina (1282—1321), pretvorio prvobitni glavni ulaz u manastirsko utvrđenje (sa jugozapadne strane) u kapelu, u kojoj je sahranjen posle smrti 1316. godine.

Arhitektura crkve je karakteristična za najreprezentativnije spomenike raške škole iz XII veka.

Od posebnog značaja je kamena skulpturalna dekoracija hrama, vrlo arhaičnog izgleda, s geometrijskim i biljnim motivima. Takve kamene plastike nema ni na jednom spomeniku raške škole.

Živopis glavnog hrama, islikan oko 1175, očuvao se u neznatnim fragmentima. Neki njegovi delovi preneti su u Narodni muzej u Beogradu. Sačuvane pojedinačne figure proroka i jevanđelista, delovi kompozicija i slikane zidne ikone s poprsjima svetitelja u glavnom delu hrama, monumentalna figura sv. Đorđa na belom konju, na zapadnom delu priprate, i fragmenti pojedinih scena iz života sv. Đorđa na severnom i južnom zidu priprate, iako tu i tamo teže oštećene, predstavljaju vrhunski domet slikarstva u Srbiji s kraja XII veka.

Živopis kapele kralja Dragutina, islikan 1282—1285, pripada krugu slikarstva Sopoćana, Gradca i Arilja. Njegovu posebnu vrednost označavaju brojni portreti Nemanjića, kritora kralja Dragutina i njegove porodice, kao i istorijske kompozicije na svodovima kapele, koje prikazuju naiznačajnije državne sabore vezane za smenu vladara...

Blago na putevima Jugoslavije | JUGOSLAVIJAPUBLIK | Glavni urednik: Nebojša Tomašević | Beograd, 1983
Autor fotografije nepoznat

[Angelina]

*

ĐURĐEVI STUBOVI U RASU

"Arheološka istraživanja i restauratorski radovi su preduzeti između 1960 i 1982. godine u sklopu radova na kompleksu Starog Rasa i manastira Sopoćani. Zajedno sa njima je i ovaj manastir proglašen delom Svetske kulturne baštine 1979. godine. Sistematska obnova celog manastira počela je u proleće 2001 godine".

Autor fotografije nepoznat