sledeća tema »

[Angelina]

**

Manastir KOPORIN

[Angelina]

**

Manastir KOPORIN

Manastir Koporin udaljen je 8 km istočno od Velike Plane. Podignut je u XV veku, za vlade despota Stevana Lazarevića, čiji se lik, prilično oštećen, nalazi na zapadnom zidu, južno od ulaza u hram. Krajem prošlog stoleća zgrada je nestručno obnovljena, pa je tom prilikom nanesena šteta i arhitekturi i živopisu.
 
Crkva pripada spomenicima moravske škole (sa izvesnim otstupanjima). Njena osnova ima oblik izduženog sažetog upisanog krsta sa jednom neobično prostranom apsidom na istoku, dok su na južnom i severnom kraku krsta pevničke apside izostavljene. Nad središnim prostorom podignuta je kupola na kubičnom postolju. Na zapadnoj strani nalazi se kasnije dozidana priprata. Kao materijal za građenje crkve poslužio je kamen, ređe opeka kojom su uglavnom markirani detalji vrlo skromne spoljne dekoracije. Nekoliko plitkih niša nadvišenih vencem od nasatice poređanih opeka i niz slepih arkada na kubetu pretstavljaju danas jedini spoljni ukras zgrade.
 
Živopis crkve vrlo je zanimljiv. Po sadržini, on je blizak starijim spomenicima, a u stilu pokazuje mnoge osobenosti. Kod ovih fresaka najizrazitiji je crtež, rađen tvrdim izlomljenim potezima, koji ide čak do karikiranja oblika. Svetle partije jako su istaknute, tako da se plastičnost skoro izgubila. U svemu ovom oseća se slikareva težnja za postizanjem živog, efektnog utiska. — Tematika se odvaja od tadašnje uobičajene: umesto čuda ilustrovane su scene iz života i stradanja Hristovog.

SPOMENICI KULTURE | Urednik: MILORAD PANIĆ SUREP | Prosveta, Beograd 1951

[Angelina]

**

Manastir KOPORIN

[Angelina]

*

MANASTIR KOPORIN
sa crkvom
SVETOG ARHIĐAKONA STEFANA

Na lepom i skrovitom mestu kod Velike Plane nalazi se manastir Koporin. — Crkva je podignuta 1415 godine. Građena je u starom srpskom stilu. Freske su delimično očuvane i to: Veliki praznici, Stradanje Hristovo, Sveti ratnici i druge. Ispod ktitorskog portreta Despota Stefana koji je očuvan, 1976/77 pronađen je grob sa moštima Despota Stefana Lazarevića za koje se smatra da su tu bile sakrivene. Mošti se i dalje nalaze u hramu. Ćivot u kome se nalaze otvara se dva puta godišnje: 1 avgusta na dan smrti Despota i 15 avgusta na slavu hrama. Ikonostas je novijeg datuma. Manastir je više puta rušen a zadnji put je obnovljen 1880 godine.

Veliki zvonik je podignut 1976. Crkva je pokrivena ćeramidom koja je pravljena od originalnih uzoraka koji su otkriveni prilikom arheoloških istraživanja.

U sklopu hrama je i kapela u velikom manastirskom konaku posvećena Rodežestvu Presvete Bogorodice.

Ceo manastiriski kompleks ograđen je visokim zidom. Nedaleko od manastiriskih zidina nalazi se izvor lekovite vode, koji je takođe podigao Despot Stefan, na mestu gde mu je od lova ranjeni konj pao ali se povratio nakon što je napojen izvorskom vodom. Manastir je dobro održavan. Ženski je, aktivan je i o njemu brinu monahinje.

Tekst i fotografija www.manastiri.rs

[Angelina]

**

Manastir KOPORIN

RA­DUJKO, Mi­lan: KO­PO­RIN; fo­to­grafije: Vladi­mir Po­po­vić. – Be­o­grad:
Fi­lo­zofski fakultet, Insti­tut za isto­riju umetnosti, 2006.


Objavljivanje monografija srednjovekovnih srpskih manastira kao da je postalo arhaično polje naučnih istraživanja i polje posvećenosti i poštovanja za samo mali broj posvećenih, zanesenjaka i rafiniranih ljubitelja srpske srednjovekovne umetnosti. Milan Radujko svojom monografijom o malo izučavanom manastiru Koporin ukazuje na lepotu otkrivanja nepoznatog manastirskog duha, života koji se rađa iz zidina, živopisa, temelja i daje potpuno novu sliku i percepciju ondašnje stvarnosti. Monografija o Koporinu nastala je u okviru istraživačkog projekta Instituta za istoriju umetnosti i Filozofskog fakuteta Univerziteta u Beogradu. Završena je 1994. godine, a 1995. godineje odbranjena kao magistarski rad na Filozofskom fakultetuu Beogradu. Uporno "mesijanstvo" Milana Radujka nije moglo da ostane bez produkta. Prevazilaženjem višegodišnje nemogućnosti objavljivanja monografije zbog finansijskih teškoća, posle deset godina omogućeno je otkrivanje sasvim nepoznatog sveta.
 
MESTO — IME — ISTORIOGRAFIJA
 
U uvodnom delu monografije autor se bavi mestom, imenom i istoriografijom manastira. Koporin se nalazi sedam i po kilometara jugozapadno od Velike Plane i sedam kilometara jugoistočno od Smederevske Palanke, u zapadnom delu oblasti koja se naziva Donja Jasenica. Idilično okruženje manastira uvodi čitaoca monografije u osećaj tajnovitosti nasuprot pastoralnom pejzažu koji nosi u sebi neku slutnju, što i autor ove monografije potvrđuje. Donja Jasenica je bila tokom srednjeg veka stalno žarište sukoba između Mađara, Vizantinaca, Bugara i Srba. Za ime manastira vezano je nekoliko legendi. Jedna od njih kaže da je ime nastalo od glagola koprkati. Po predanju, manastir je podigao čobanin. Čuvajući stada negde u Resavi, u vreme kada je despot Stefan gradio Manasiju, vredni pastir odluči da od građe sabrane za despotov mauzolej izdvoji deo sebi za manastir. Kako je mukotrpno dolazio do materijala "kopirkajući" kamen po kamen, na kraju podiže manastir i dade mu ime Koporin. Autor predstavlja razna traganja za nastankom imena manastira. Trag vodi preko hrisovulja, istorijske geografije, a do današnjih dana nije dokazano da je mesto Koporinja povezano sa Koporinom. Radujko u delu o istoriografiji ističe da su sva dosadašnja izučavanja Koporina ostala na nivou početnih poslova. Čak ga i posvećenici srpskih starina zaobilaze i zadržavaju se na manje značajnim manastirama u njegovoj blizini. Istraživači dvadesetog veka su zaokupljeni proučavanjem većih manastira, a kada i pominju Koporin, to rade svedočeći o opštim pojavama. Koporin je rano opusteo i dugo ostao zapostavljen. On u daljem proučavanju pominje naučnike koji su se bavili manastirom tokom dvadesetog veka. Određenije i metodičnije bavljenje ovim spomenikom preuzimaju Đ. Bošković, Aleksandar Deroko i Vojislav J. Đurić. U njihovim člancima, koporinska crkva svrstana je u grupu jednobrodnih crkava sa kupolom. Neki naučnici je svrstavaju u školu raškog graditeljstva, a poneki u likovni repertoar makedonske škole, dok drugi Koporin vide u odblesku moravske arhitekture. Bošković donosi prvi tačniji snimak osnove i prvi poprečni presek hrama. Posle opservacije, on pokušava da nastanak zdanja veže za predmoravsko doba, a deo živopisa za vladavinu despota Stefana. Nakon Đurađa Boškovića, manastir izučavaju i Svetozar Radojčić i Vojislav J. Đurić. Skoro sva istraživanja, koje autor navodi, izgleda da su bila nesistematska, nedovoljna, kao da su bila usputna. Zato, ma koliko to izgledalo uzaludno Milan Radujko se nalazi pred vratima neizvesnog sveta.
 
NASTANAK — POSVETA — NAMENA
 
Na početku ovog dela monografije, autor se direktno bavi pitanjem osnivača manastira. Pojedini istraživači su pokušali da na osnovu portreta despota Stefana Lazarevića potvrde i njegovo ktitorstvo. Međutim, za ovakvu tvrdnju nema potvrde ni u likovnim ni u pisanim izvorima. Da je despot Stefan bio ktitor, slikar bi to istakao na način koji je bio utvrđena formula za obeležavanje ktitorstva — prikaz modela crkve u despotovim rukama. Reprezentativni vladarski portret u manastiru ukazuje na činjenicu da je Koporin zadužbina podanika Stefana Lazarevića. Isticanje lika srednjovekovnog vladara u crkvama njegovih podređenih poznato je još od doba Nemanjića. Pojava vladarskog portreta označava priznavanje vrhovne vlasti. Sam portret ima i pravnu osnovu. Ktitor je bio dužan da osnivačku povelju odnese na overu suverenu. Zbog propasti ktitorske kompozicije, istraživači, a i sam autor nisu u prilici da imaju više informacija o društvenom položaju, poreklu pa i izgledu ktitora Koporina. Na osnovu dosadašnjih istraživanja o nastanku i živopisanju crkve zaključeno je da je živopis nastao između 1402. i 1427. godine, tokom despotovine Stefanove. U sledećem delu poglavlja, autora opseda još neotkrivena posveta manastiru. Naime, ne zna se kome je tačno posvećen manastir, a na osnovu najnovijih istraživanja Koporin je posvećan "svetom arhangelu". Ovo potvrđuje položaj arhangela Mihaila i Gavrila. Na površini uz ikonostas slike zaštitnika hrama ističu se kroz čitavo prethodno stoleće u većini srpskih crkava sličnog plana. Međutim, problem patrona hrama nije time rešen. Autor postavlja pitanje da se posvećenost svetom arhangelu, odnosi na jednog od vođa nebeskih sila ili oba. Poštovanje kulta arhangela Mihaila i Gavrila negovao se tokom srednjeg veka. Tajnovitost manastira obuhvata i živopis ovog hrama.
 
ISTORIJSKE I UMETNIČKE PRILIKE
 
Manastirski temelji se postavljaju u doba najdramatičnijih političkih događanja. Despot Stefan nastoji da podeljene, međusobno suprotstavljene oblasti poveže u celinu. Sukob između despota Stefana i njegovog brata Vuka traje od 1402. do 1408. godine. Pretvara se u krvavi građanski rat. Umetnost koja se rađa u to doba smatra se "najsamostalnijim" izrazom srpskog likovnog izraza. Ona je potencirala jačinu estetskog doživljaja. Graditeljski izraz dobija na snazi bogatim plastičnim izrazom. Stilizacija vlada u svim oblicima plastičnog izraza. U ovom periodu na svim poljima javlja se stil koji se naziva "moravska škola".
 
ARHITEKTURA

Milan Radujko na minuciozan način izučava arhitekturu hrama. Ona je ne samo odraz moravskog graditeljstva već i odraz epohe u kome nastaje. Duh uverenja i duboke religoznosti utkan jeu svakom arhitektonskom detalju Koporina koji ima svoje simboličko značenje. Duh se otelotvoruje u masivnosti hrama i istovremeno njegovoj bestežinskoj unutrašnjosti. Arhitektura Koporina pokazuje stil negovan u lokalnim radionicama.
 
ŽIVOPIS
 
Autor u poglavlju o živopisu prikazuje široko prihvaćen sistem ikonopisanja još od ranovizantijske umetnosti. Poprsje Hrista Pantokratora u tondi kalote i niz proroka na stranama kupole ponavljaju se u živopisu srpskih crkava tokom petnaestog i šesnaestog veka. Scene koje se ponavljuju su prikazi iz Hristovog života: Molitva u Getsimanskom vrtu, Izdajstvo Judino, Ruganje Hristu, Pilat izriče sud, Postavljanje u grob, Silazak u ad... Sve su to sredstva kojima se putem likovnog izraza i iluzionističke uloge umetnosti potvrđuje boravak Hrista u Hramu. Tu su i predstave svetih otaca. Nasuprot religijskih ciklusa, u hramu se nalazi i portret despota Stefana Lazarevića, kao i skoro nevidljivi portret ktitora manastira. Radujko se ne ograničava samo na puko predstavljanje živopisa, već se bavi i istorijatom njegovog nastanka, kao i detaljnim proučavanjem i analizom stila živopisa. Slikari, kako navodi autor pokazuju mnogo više interesovanja da odgovore zahtevima epohe.
 
ZAKLJUČAK
 
Socijalna uslovljenost moravskog stvaralaštva pokazuje zavisnost umetnosti od društvenih promena. U zaključku se Milan Radujko, osim pregleda svog istraživačkog rada, bavi i stalnim promenama i uticajima na život Koporina. U poslednjem delu knjige nalaze se prilozi i dokumenti u kojima se pominje manastir Koporin. Otvaranjem tajnog sveta slabo izučavanog manastira, ovom monografijom autor sistematično, jednostavnim jezikom otkriva svet jedne epohe.
 
Ana Isaković | Novine Beogradskog čitališta | Broj 18—19 | Februar—Mart 2007.