|
Angelina
|
 |
« poslato: April 16, 2011, 01:29:37 pm » |
|
** SPOMENICI KULTURE GRAĐANSKA ARHITEKTURA Mnogi ratovi i zavojevački pohodi, migracije stanovništva i neprijateljska pustošenja, kojima je naša zemlja bila izložena u toku svoje istorije, uništili su veliki broj spomenika građanske arhitekture u Srbiji. Iz rimskog i vizantiskog doba svega su nam ostali jedva primetni tragovi pojedinih građevinskih objekata koji su danas još samo predmet arheološkog istraživanja. Ni naše srednjevekovno nasleđe nije na ovom polju mnogo bogatije. Glavni politički i upravni centri toga doba bili su utvrđeni gradovi sa podgrađem u kome je stanovalo građanstvo i u kome se razvijala razmena i trgovina. Pored gradova, postojala su i veća neutvrđena naselja — trgovi. Ovi su, kao i pojedina rudarska naselja, bili glavna privredna središta srednjevekovnih župa. Od svih tih naselja nije očuvan nijedan spomenik građanske arhitekture, sem ponekih ostataka dvorana, zgrada za stanovanje i trpezarija u starim manastirima i gradovima. Ove su prostorije bile zidane kamenom ili opekom, dok su ostala naselja bila građena od slabog materijala, većinom od drveta i naboja, i zbog toga su u toku vremena potpuno iščezla.
Očuvani spomenici građanske arhitekture u Srbiji potiču uglavnom iz XVIII i XIX veka. Ova se arhitektura formirala pod raznim uticajima, a njen je razvoj bio uslovljen društvenim i privrednim uređenjem, kao i političkim događajima toga vremena. Stari konaci i kuće za stanovanje svedoče nam da se balkanska arhitektura razvila pod neposrednim uticajem muslimanske civilizacije i da ima obeležja i karakter istočnjačke gradske arhitekture. Potrebno je, međutim, istaći da je tursko građevinarstvo na Balkanu u znatnoj meri zadržalo nasleđene oblike vizantiske provincinske arhitekture, tako da je osnovna struktura stare balkanske zgrade skoro potpuno odgovarala tipu vizantiske kuće prilagođene muslimanskim potrebama.
Stara balkanska gradska arhitektura ima svoje karakteristične odlike i sva svojstva jednog određenog i potpuno izraženog stila. Zgrade toga stila najčešće imaju prizemlje od kamena i sprat u bondruku, nizak krov sa izbačenom strehom i visoke dimnjake koji se završavaju ukrašenim kapama. Simetričnog su oblika kako u fasadama tako i u osnovi. Zidne površine sasvim su jednostavne i mirne, bez ikakvih dekorativnih elemenata. Na uličnoj fasadi obično se nalaze jedan ili dva erkera nošena drvenim konsolama. Prema dvorištu, ove kuće obično imaju trem, otvoren doksat u prizemlju i zastakljenu divananu na spratu. Dvorišna fasada obrađena je kao i ulična, samo je nešto življa, što je potpuno odgovaralo tadanjem načinu porodičnog života koji je bio više orijentisan prema dvorištu i bašti nego prema ulici. U unutrašnjem rasporedu karakterističan je centralni hol iz koga se ulazi u pojedine prostorije za stanovanje.
U poslednjoj razvojnoj fazi balkanskog stila dolazi do izraza i zgrada asimetričnog oblika sa naročitim položajem dvorišnog doksata. Ovaj tip kuće, ponajčešće prizemne, pojavljuje se u Srbiji XIX veka kao originalna tvorevina naše seoske arhitekture. U isto vreme pada i početak ugledanja na zapadnjačku arhitekturu, naročito u pogledu obrade fasada na kojima se već zapažaju pojedini renesansni i barokni motivi.
Vojvodina je bila bliža kulturnom uticaju Srednje Evrope i svega oko sto pedeset godina pod turskom vlašću. Stoga u njenim gradovima ima vrlo malo tragova iz turskog doba, a njena se gradska arhitektura pretežno razvijala po ugledu na građevinarstvo zapada. Obrnut je slučaj sa gradovima na Kosovu i u Metohiji. Ovi su krajevi duže bili pod isključivim uticajem istoka i u njima su očuvane brojne zgrade u balkanskom stilu. Kao naročita vrsta zgrade ovde se pojavljuje višespratna kula slična maloj tvrđavi sa otvorenim tremovima na poslednjem spratu. Ove kule ni po spoljnjem izgledu ni po unutrašnjem rasporedu ne pripadaju tipu starih balkanskih kuća, već su se verovatno razvile pod uticajem primorske kamene kuće i potrebe za samoodbranom.
Iako spomenici naše građanske arhitekture po svojoj arhitektonskoj, estetskoj i umetničkoj vrednosti daleko zaostaju za srpskim srednjevekovnim manastirima i gradovima, oni su ipak značajni dokumenti istoriskog, društvenog i kulturnog razvitka našeg naroda. SPOMENICI KULTURE
Vodič priredili službenici i saradnici
zavoda za zaštitu i naučno proučavanje
spomenika kulture NR Srbije
Urednik: MILORAD PANIĆ SUREP
Prosveta, Beograd 1951 |
