|
Angelina
|
 |
« Odgovor #3 poslato: Jul 18, 2011, 02:34:58 pm » |
|
** MAUZOLEJ OPLENAC CRKVA SV. ĐORĐA Neposredno po dolasku na presto, 1903. godine, kralj Petar I Karađorđević je izabrao mesto na vrhu Malog Oplenca (337 m) za gradnju svoje zadužbine, crkve sv. Đorđa. Tada je mesto snimljeno geodetski, sondirano i, radi tačne orijentacije pravoslavne crkve (oltar na istočnoj strani) precizno je astronomski određen pravi istok. Sledeće godine je udaren kamen temeljac sa uzidanom poveljom crkve posvećene svetom Dorđu i raspisan je konkurs za arhitektonsko rešenje. Prvu nagradu je dobio arhitekt Nikola Nestorović. Posle duže i žustre stručne polemike, najviše o tome da li je ispunjen zahtev za monumentalnošću u srpsko-vizantijskom stilu, kao i usled kraljevog nezadovoljstva ponuđenim rešenjem, raspisan je 1909. godine novi konkurs. Bezmalo ista tročlana ocenjivačka komisija (Mihailo Valtrović i Andra Stevanović, uz arhitektu Konstantina A. Jovanovića, koji je zamenio Dragutina Đorđevića iz prvog sastava) dodelila je prvu nagradu projektu mladog arhitekte Koste J. Jovanovića. Gradnja crkve po planu Koste J. Jovanovića je početa 1. maja 1910. godine. Posle četvoromesečnog razbijanja kamene podloge radi izdubljivanja prostora za kriptu i usecanja temelja za crkvu, zidanje je započeto 1. septembra iste godine, kada su i temelji ozidani do donjeg soklenog reda. U 1911. godini je nastavljena gradnja brzim tempom, tako da je crkva već bila pod kubetom. Iste godine, kako je odlučeno da fasada crkve bude od belog venčačkog mermera, proradio je i majdan mermera na obližnjoj planini Venčacu, danas u svetu čuven i cenjen po jedinstveno lepom belom mermeru.
U jesen 1912. godine građevina je već bila dovršena i provizorno uređena za osvećenje. Arhiepiskop srpski Dimitrije je osvetio crkvu 23. septembra 1912. godine, a već sutradan je njen ktitor kralj Petar otputovao u Vranje, odakle je, posle objave rata Turskoj 17. oktobra 1912. godine, počelo oslobodilačko nadiranje srpske vojske prema Skoplju i Ovčem polju. U zatišjima između balkanskih ratova 1913. godine i prvog svetskog rata 1914. godine nastupio je zastoj u dovršenju crkve, a kada je pred zimu 1915. godine Austro-Ugarska okupirala Srbiju crkva je bila izložena brutalnom pljačkanju — skinut je i odnet bakarni pokrivač sa kubeta i krovova, bakarna ukrasna oplata sa portala, gromobran sa kablovima, zvona, polupani mnogi prozori i mermerni stubići i kameni ragastov na portalu, pa su, pod izgovorom da tu može biti sklonjena važna arhiva, oskrnavljeni i grobovi u kripti.
Po povratku u oslobođenu otadžbinu i istorijskom stvaranju prve jugoslovenske državne zajednice, tada nazvane Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, kralj Petar nije dočekao da vidi svoju zadužbinu konačno završenu. Umro je 16. avgusta 1921. godine, a njegov naslednik, kralj Aleksandarl I Karađorđević, lično se starao o njenom završetku, uzimajući najneposrednijeg udela u izvesnim prepravkama prvobitnog plana.
Posle preuređivanja kripte, koje je izveo projektant Kosta J. Jovanović, ikonostasa, postavljanja gromobrana i novog bakarnog krova sa pozlaćenim rebrima na kubetima, zvona izlivenih kod firme Freres Piccard iz Annecy le Vieux, mozaika za koji su kockice izrađene u berlinskoj firmi Phul & Wagner i bronzanog polijeleja i potrebnih kandila izrađenih u Zagrebu kod firme Luks, crkva je ponovo osvećena 9. septembra 1930. godine. Do 1947. godine je u njoj obavljano bogosluženje, posle čega je proglašena za spomenik kulture od izuzetnog značaja i otvorena za posetioce.
Osnova. — Oblik osnove crkve svetog Đorđa je krstoobrazan sa tzv. "slobodnim krstom", čija se četiri ravnokraka dela prostiru prema četiri strane sveta. Nad svakim krakom se nalazi po jedno kube, a u preseku ovog ravnokrakog krsta se izdiže veliko centralno kube. Crkva je, dakle, petokupolna građevina. Zapadni krak, na kojem je jedini ulaz u crkvu — portal, malo je produžen u narteks (pripratu) i nad njim je kube u kojem su zvona; severni i južni kraci se završavaju apsidama (konhama), a istočni krak, gde je oltarska apsida, ima i dva blaga ispusta za proskomidiju i đakonikon.
Južno od portala, u narteksu je riznica, a severno odeljenje je za stepenice na hor i zvonaru.
Unutrašnja dužina hrama je 30 metara, a visina svoda 27 metara. Širina krakova je devet metara, koliki je i raspon centralnog kubeta.
Fasade. — Crkva je postavljena na visokom soklu od masivnog mermera. Površine sve četiri fasade, takođe izrađene sa svim arhitektonskim delovima i ornamentima od belog venčačkog mermera, presečene su sa dva kordon-venca na tri dela po visini. Po ugledu na zadužbine kneza Lazara, poznate građevine moravske škole, prozori su postavljeni na ovim kordon-vencima. Krov se izdiže nad glavnim kordon-vencem i zasvođen je sa pet osmougaonih kubeta. Glavna i najdekorativnije urađena je zapadna fasada. Piramidalno postavljeno trostrano stepenište, sa odmornikom na sredini, vodi o sredine fasade, u kojoj je pravougaoni otvor monumentalnog portala, čija su vrata od teške hrastovine obložene bronzom. Oba krila vrata su spolja izdeljena na po deset polja, a u svakom od njih se nalazi po stilizovan dvoglavi orao. U polukrugu portala je mozaična ikona svetog Đorđa, kome je crkva posvećena. Rađena u Veneciji po kartonu znamenitog srpskog slikara akademika Paje Jovanovića (1859—1957), na osnovi zlatnog mozaika, ova ikona simboliše pobedu srpskog naroda nad neprijateljem. Iznad portala, u krugu, izvajan je stari porodični grb Karađorđevića, sa čijih strana stoje dva Šumadinca, držeći zastave koje se lepršaju. Grb je uglavnom identičan sa grbom Kraljevine Srbije iz 1882. godine. Ostale fasade su u delu iznad gornjeg kordon-venca ukrašene lepim vitkim stubićima u dvodelnim prozorima i rozetama čiji je vrlo živ preplet uokviren crvenom opekom.
Unutrašnjost. — Skladno ukomponovani delovi hrama čine, zahvaljujući vitkim stubovima, sav unutrašnji prostor jedinstvenom celinom. Stubovi su od kararskog mermera, sa vizantijskim kapitelima, povezani lucima među sobom i sa zidovima. U centralnom delu — naosu, u preseku crkvenih krakova, na stubovima debelim 1,65 m, povezanim lukovima čiji je raspon 9 metara, uzdiže se glavno kube, koje dominira celim prostorom. O stubove severne i južne apside su bile izvešane tri Karađorđeve zastave i 61 pukovska zastava koje je 1911. podario kralj Petar, istinski slavne, izrešetane kuršumima i poprskane krvlju. Zastave se sada čuvaju u Vojnom muzeju u Beogadu.
Preglednosti hrama doprinosi i niski ikonostas, iza koga je vidljiva unutrašnjost oltarske apside. Ukrašen reljefnim prepletom, izrađen je od belog venčačkog mermera, čiji su stubovi i kapiteli u vizantijskom stilu. U frizu ikonostasa su ikone, a dveri su mu od hrastovine optočene srebrom.
Patos crkve, rađen u Minhenu, izveden je od raznobojno poliranog mermera, po uzoru na patos u crkvi sv. Luke u Fokidi i crkve u Palermu. Duž celog zidnog oboda postavljen je visoki sokl od poliranog zelenog mermera u dva tona. Desno od ulaza, u crkvi je pult za sveće i sto za knjigu utisaka, načinjen od politirane hrastovine.
Nad celim prostorom zapadnog crkvenog kraka (priprate) je hor, a uz zapadni zid južne apside je kraljevski presto. Uzdignut na mali podijum, presto za kralja i kraljicu je načinjen od poliranog zelenog mermera, sa naslonom ukrašenim u zlatnom mozaiku i sedefu i, u sredini intarzije, dvoglavim orlom. Nasloni za ruke su od dečanskog mermera, a sedište počiva na izvajanim lavovima.
Ogroman polijelej, prečnika devet metara, nalazi se ispod glavnog kubeta, prikačen na osam mesta iznad pandatifa. Izliven je od masivne bronze i težak je 1.500 kilograma. U polijeleju je naopačke postavljena kruna (simbol izgubljenog srpskog carstva na Kosovu 1389. godine), a u obruču, ukrašenom dvoglavim orlovima, postavljeni su mnogi svećnjaci.
Sarkofazi. — U hramu se nalaze dva sarkofaga: u severnoj pevnici kralja Petral (1844—1921), ktitora crkve, a u južnoj pevnici Vožda Karađorđa (1762—1817), prvog vladara obnovljene Srbije i rodonačelnika dinastije Karađorđevića. Izrađeni monolitno, od belog venčačkog mermera, bez ikakvog ukrasa, ravnih površina, ovi sarkofazi se ističu uzvišenom mirnoćom i jednostavnošću, pomalo odudarajući na prvi pogled od višebojne i razigrane unutrašnje dekorativnosti hrama. Nad sarkofazima su filigranski vešto izrađena kandila od bronze.
Mozaik. — Prvobitna zamisao osnivača hrama, kralja Petra I, bila je da se na zidovima crkve urežu imena svih vojnika i oficira izginulih u ratovima 1912. i 1913. godine. No, kako je ubrzo po ovim ratovima, dok crkva još nije bila sasvim dovršena, usledio prvi svetski rat (1914—1918), u kojem je malena Srbija izgubila oko 350.000 ratnika — to se od ove zamisli moralo odustati. Rešenje je nađeno u tome da se unutrašnjost hrama ukrasi mozaikom, koji će biti muzej verno reprodukovanih najlepših fresaka srpskog srednjovekovnog slikarstva. Pod upravom S. Smirnova su petorica slikara više godina kopirali freske u zadužbinama srpskih srednjovekovnih vladara, obraćajući posebnu pažnju na likove kraljeva, careva i despota srpskih i predstave iz života prvog srpskog arhiepiskopa i svetitelja Save Nemanjića. Po završenom poslu, u crkvi sv. Đorđa na Oplencu su sabrane kopije iz 60 srpskih srednjovekovnih crkava i manastira. Tako je u mozaiku urađeno 725 slikanih kompozicija (513 u hramu i 212 u kripti), na kojima se nalazi 1.500 figura. Ukupna površina mozaika je 3.500 metara kvadratnih i u njih je utkano oko 40 miliona raznobojnih staklenih kockica, koje imaju 15.000 raznih nijansi boja, ostvarujući najupečatljivije slikarsko sazvučje.
Desno od ulaza, na celom južnom zidu priprate je Ktitorska slika: držeći na levoj ruci model ove svoje zadužbine, kralj Petar I, s krunom na glavi i krunidbenim kraljevskim ornatom, a desnom rukom vođen od svetog Đorda, kojem je hram posvećen, prilazi Bogorodici koja ga dočekuje sa Hristom na prestolu. Ova kompozicija u mozaiku je urađena po uzoru na ktitorske freske u Nagoričanu i Gračanici. U priprati (zapadni krak crkve ispod hora) su scene iz života sv. Đorđa, kome je hram posvećen, a među njima dominira, duž celog severnog zida, nad ulazom u kriptu, slika Pobeda (careva kći privodi od svetog Đorđa ukroćenu aždaju), rađena po glasovito lepoj fresci u Nagoričanu.
U južnoj apsidi iznad sokla je Galerija srpskih srednjovekovnih vladara, impozantna povorka u kojoj je svaki predstavljen sa svojom glavnom zadužbinom. Prvi sleva je Stevan Nemanja (vladao kao veliki župan 1168—1196), naslikan u kaluđerskom odelu kao veliki shimnik manastira Hilandara, odnosno Sveti Simeon Srpski Mirotočivi, držeći u ruci model svoje zadužbine Studenice. Zatim slede kraljevi Stevan Prvovenčani (1196—1227) sa modelom Ziče, Radoslav (1227—1234) sa pripratom Studenice, Vladislav (1234—1243) sa Mileševom, Uroš (1243—1276) sa Sopoćanima, Dragutin (1276—1282) sa Ariljem, Milutin (1282—1322) sa Gračanicom, Stevan Dečanski (1322—1331) sa Visokim Dečanima, i dva cara — Dušan (1331—1355) sa prizrenskom crkvom sv. Arhangela i Uroš Nejaki (1355—1371) sa Matejićem kod Kumanova, čime se završava loza Nemanjića; sledeći vladar, titulisan kao knez, Lazar Hrebeljanović (1371—1389) predstavljen je sa Ravanicom, njegov sin Despot Stevan (1389—1427) sa Manasijom, a despot Đurađ Smederevac (1427—1456) sa Smederevskom crkvom. Likovi kraljeva Stevana Prvovenčanog i njegovog sina Radoslava su uzeti iz Mileševe, cara Dušana iz Lesnova, cara Uroša iz Psače, kneza Lazara iz Ljubostinje, a Đurđa Smederevca iz povelje u svetogorskom manastiru Esfigmenu, dok su likovi ostalih vladara uzeti iz njihovih zadužbina sa kojima su predstavljeni u ovoj galeriji na Oplencu.
Iznad ove galerije, koja spada u najživopisnije celine u oplenačkom mozaiku, su scene iz života Isusa Hrista, rađene prema freskama manastira Studenice i Dečana. U naosu, na stupcima koji drže glavno kube, naslikani su sv. Sava i sv. Simeon Nemanja, prema freskama iz Mileševe i Studenice. Ovi stupci su ukrašeni sa 24 kompozicije iz života svetog Save, rađene prema freskama iz manastirske trpezarije Hilendara. Pod velikim kubetom, u uglovima četiri glavna stuba su četvorica jevanđelista (Luka, Jovan, Matej, i Marko), a u velikom kubetu proroci koji najavljuju silazak Spasitelja sveta. U samoj kaloti glavnog kubeta je Pantokrator (Svedržitelj: Isus Hristos), kopija prema poprsju u Gračanici. Hristov lik, postavljen na 27 m od poda hrama, deluje veoma impresivno i u skladnoj srazmeri, ali je zanimljivo znati da je prečnik ove slike 9 metara, a u njoj je dužina Hristova prsta 1,5 metar a nosa 1,2 metra.
U oltaru se ističu freske svetih bogoslova, Tajne večere (kopija iz Matejića) i Put na Golgotu (kopija iz Sv. Đorđa u Nagoričanu). U oltarskoj niši (udubljenju) je pet metara visoka figura Širšaje — Božanstvene Bogorodice u molećem stavu (kopija freske iz Pećke patrijaršije), zatim Tajna svetog pričešća i Hristovo pričešće apostola hlebom i vinom (kopija freske iz Milutinove Kraljeve crkve u Studenici).
U severnoj apsidi se monumentalnošću izdvajaju Svadba u Kani (kopija freske iz Ljubostinje) i iznad sokla, veliki arhistratezi, posebno popularni kod Srba krajem XIV početkom XV veka, kada je snagom mišice i mača valjalo braniti slobodu i narodnu samobitnost.
Iznad hora su kompozicije Uspenje Bogorodičino i Silazak Sv. Duha na apostole (kopije čuvenih kompozicija u Ziči), a na ulazu u kriptu sveti arhanđeli Mihailo i Gavrilo (kopija freski iz Kalenića). Kako u hramu nema nepokrivenih unutrašnjih površina, to je ornamentika bogato zastupljena, kako zbog odvajanja ikona i kompozicija, tako i radi popunjavanja površina koje nisu bile pogodne za ikone. Posebnu kultnu i mozaičku dragocenost u hramu čine medaljoni sa likovima srpskih svetitelja. Pronađeni sa velikim trudom, uz neophodne dopune, ovi medaljoni su smešteni na donjoj strani lukova za mala kubeta oltarske i južne apside.
U ovom nizu svetitelja od X do XIX veka su slovenski učitelji — episkop Kliment, Naum i Gorazd, arhiepiskopi — Sava, Arsenijel, Jakov, Jevstatije, Savall, Danilo Stariji i Danilo Mlađi, Maksim (bivši srpski despot, s kojim je izumrla vladarska loza Brankovića 1516. godine), patrijarsi — Joanikije, prvi u tom činu i zvanju, i naslednici Sava i Jefrem, koji je dva puta bio na tom položaju, zatim episkop — Vasilije Ostroški, mitropolit — Petar Čudotvorac Cetinjski, pustinožitelji — Gavrilo Lesnovski, Petar Koriški, Joakim Osogovski, isposnici — Spiridon, Eustahije, Prohor Pčinjski, Janićije Devički, |
