sledeća tema »

[Angelina]

**

SRPSKI PATRIJARSI POSLEDNJIH PEDESET GODINA


Istorija nas podseća da se u naše dane navršava jedanaest vekova otkako je naš narod konačno prosvetlila Hristova reč. Godine 873, a tada su se Srbi kao hrišćani već uveliko molili Bogu iz svetih knjiga na slovenskom jeziku, osnovana je prva srpska episkopija.
 
Istorija nam kazuje i to da smo pred ispunjenjem osmog stoleća otkako su udareni temelji naših najvećih i najstarijih svetišta, Studenice i Hilandara. U njima se razvila misao o samostalnoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi, koju je ostvario godine 1219. Sveti Sava i već sedam i po vekova bdi nad njom i provodi je sačuvanu kroz stradanja i slavu.
 
Prošlo je, takođe, više od šest vekova kako su se srpski arhiepiskopi uzvisili među patrijarhe, a kad su zatim srpske zemlje pritisli osvajači, jedino se održalo delo Svetoga Save: narod, mada rasut na sve strane, prožet silinom svoje vere, obnovio je svoju crkvu od utoka Bojane i izvora Marice sve do međa Erdelja i do Karpata, ne obazirući se na granice turske, mletačke, ugarske, austrijske...
 
Velika je zasluga za sve ovo mnogih revnitelja crkve, a osobito onih koji su kroz vekove "pridržavali", čuvali presto Svetoga Save da ga bure i nepogode ne razore. Sveti arhiepiskopi Arsenije Sremac, Nikodim i Danilo II; patrijarsi Jefrem i Nikon, Makarije Sokolović, Pajsije Janjevac i Gavrilo, Arsenije III i IV; mitropoliti Pavle Nenadović, Sveti Petar Cetinjski, Stefan Stratimirović, Mihailo — da pomenemo samo nekolika imena u pomeniku svetitelja, podvižnika i mučenika koji su kao poglavari crkve u celini, ili, kad su nevolje sprečavale, u njenim delovima bdeli nad zavetom Svetoga Save, sve dok najzad u naše dane Srpska pravoslavna crkva nije dočekala oslobođenje našega naroda da bi se i sama ujedinila, obnovila i ponovo napredovala pod upravom dostojnih naslednika Svetog Save, patrijarha Dimitrija, Varnave, Gavrila, Vikentija i Germana.

Božidar Kovačević

[Angelina]

**

PATRIJARH DIMITRIJE


Pre nego što je izabran za prvog patrijarha obnovljene srpske crkve, Dimitrije Pavlović kao da se tokom svega svog života za to pripremao. Potekao je, kao i potonji naši patrijarsi, iz širokih narodnih slojeva i prošao kroz mnoge škole, "poslušanija", iskustva...

Povukavši se u penziju, vladika Dimitrije otišao je u Pariz gde je tri godine pohađao predavanja na Sorboni iz slavistike, a potom je dve godine učio agronomiju u Monpeljeu. Plod njegovih slavističkih studija su za ono vreme solidno izdanje Tipika hilandarskog, Ikona Jovana Matije Basarabe i Svitak na pergamentu iz XIV veka u Spomeniku Srpske akademije (XXXI, XXXII 1898), kao i neki druga radovi. I drugi penzionisani episkop Nikanor Ružičić, u istim zbornicima objavljuje svoja istraživanja (Obred ispovedanja vere i proklinjanja jeretika, Spomenik XXXI, 1898; Stari srpski rukopisi u knjižnici Jugoslavenske akademije u Zagrebu, Spomenik XXXIX 1900), što pokazuje da su i saradnici mitropolita Teodosija bili prelati i rodoljubi od vrednosti, pa čak i učeniji od vladika Mihailovih.
 
Kad se zatim vratio iz Francuske (1894), episkop Dimitrije upućen je u Hilandar da "pregleda i uredi odnose", pa se može reći da je od tada Hilandar odista srpski i da se njegovo stanje u mnogom čemu popravilo. Iduće godine postao je državni savetnik da se najzad ponovo vrati poslovima u crkvi posle smrti mitropolita Mihaila, izborom za episkopa šabačkog (1898), kad je i Nikanor Ružičić postao vladika niški. A kad je mitropolit Inokentije (Pavlović) preminuo, sabor je episkopa Dimitrija izabrao za mitropolita Srbije (19. avgusta 1905).
 
Daleko bi nas odvelo kad bismo u ovako kratkom pregledu razmotrili sav rad mitropolita Dimitrija, osobito njegov trud da ukloni teškoće nastale u doba mitropolita Teodosija (1883—1889) i Inokentija (1898—1905), uglavnom izazvane partijskim strastima i pogreškama svetovnih vlasti. Naročito treba ceniti njegovo učešće u zakonodavnom radu i stvaranju svešteničkog podmlatka, a on je i osnivač crkvenog fonda za obezbeđenje iznemoglih sveštenika i njihove siročadi, koji je fond preteča današnjega socijalnog osiguranja.
 
Taktom, prisebnošću, mudrošću, mitropolit Dimitrije uspeo je da prilično sredi odnose između države i crkve.
 
Logičan i rečit, on je svoje dobre osobine pokazivao ne samo u besedama i u svakodnevnom dodiru sa sveštenstvom i državnim organima nego je bio sposoban i za velike gestove. Posle aneksije Bosne i Hercegovine (1908) on je Ruskom sinodu uputio poslanicu koja je ustalasala ne samo crkvene ljude nego sve javno mnenje u Rusiji, pa je i samog Lava Tolstoja inspirisala da se u jednoj knjižici zauzme za Bosnu i srpski narod.
 
Za vreme balkanskih ratova njegova misionarska, dobrotvorna i druga humana akcija još više su pojačale njegov ugled i simpatje je u narodu. Kad je zatim počeo svetski rat, mitropolit Dimitrije bio je odlučio da se ne povuče iz zemlje nego da ostane sa svojom pastvom i pod okupacijom. Ali predsednik vlade Pašić, pronicljiv i pun životnog i političkog iskustva, smatrao je da je mitropolit potrebniji vojsci kad ova bude van otadžbine, a da će se za veru i srpsku crkvu, za narod u ropstvu, brinuti i boriti narodno sveštenstvo po selima i gradovima Srbije. I pravo je imao: da je ostao u zemlji, mitropolita bi okupatori odveli u sužanjstvo ili bi ga zadesila mučenička smrt kao mitropolita skopskog Vikentija i tolike druge sveštenike, a narod bi u svakom slučaju ostao bez arhipastira. Otišavši sa vojskom, mitropolit je, međutim, obilaskom bojišta, poslanicima, besedama, svojim vezama sa anglikanskom i drugim crkvama i prvosveštencima po savezničkim zemljama, bodrio ratnike i izbeglice, ulivao im nadu u pobedu i veru u triumf pravde.
 
Zato je i ova delatnost, pored ostaloga, bila jedna od pobuda da mitropolit Dimitrije bude izabran za prvog patrijarha obnovljene srpske patrijaršije u kojoj su se sjedinile dotle posebne crkve: mitropolija Srbije; mitropolija karlovačka; crkva Bosne i Hercegovine; vladičanstva zadarsko i kotorsko; mitropolija crnogorska, kao i eparhije Stare Srbije i Makedonije koje su kanonski još pripadale Vaseljenskoj patrijaršiji u Carigradu, sve dok patrijarh Melentije i carigradski sinod nisu priznali sjedinjenu srpsku crkvu i odobrili da joj se priključe i eparhije Stare Srbije i Makedonije.
 
Rad na ovom "duhovnom, moralnom i administrativnom" sjedinjenju počeo je odmah po obrazovanju jugoslovenske države, već 31. decembra 1918. godine, sastankom episkopa iz svih dotle zasebnih crkava pod predsedništvom mitropolita Dimitrija. Iako već prilično star, u sedamdeset trećoj godini života, mitropolit Srbije revnovao je tada na svima stranama: sa episkopima iz svih naših oblasti, sa vladom, sa vaseljenskom patrijaršijom, sa susednim državama u kojima je trebalo obrazovati ili privesti već postojeća vladičanstva ili vikarijate pod jurisdikciju srpske crkve, a to su bili Praška i Mukačevska episkopija u Čehoslovačkoj; Zadar i Peroj u Italiji; Temišvar u Rumuniji: Skadar u Arbaniji; Budimsko vladičanstvo u Mađarskoj i Američko-kanadska eparhija.
 
Tako je najzad mitropolit Srbije izabran i (13. novembra 1920.) proglašen u Beogradskoj sabornoj crkvi za patrijarha, da kasnije bude najsvečanije ustoličen (1924) i u Pećkoj patrijaršiji u prisustvu episkopa i sveštenstva, vladara, vlade, delegacija i naroda.
 
Prvi patrijarh nastavio je dosadašnji rad još dublje i šire: da duhovno i verski ujedinjuje srpski narod gde god živi; da stvara sveštenički podmladak; da radi na donošenju što boljih zakona u vezi sa srpskom crkvom. Za deset godina, koliko je proveo na prestolu Svetoga Save, dovršen je Oplenac, osnovan pravoslavni teološki fakultet u Beogradu i pravoslavni odsek na teološkom fakultetu u Zagrebu, pojačana teološka štampa i literatura, podignuto i obnovljeno mnogo crkava i manastira i naročito obrađena pažnja da se poboljša verski život Srba u krajevima gde su u manjini. U njegovo vreme donet je Zakon o pravoslavnoj crkvi, a pripremljen i crkveni ustav i mnoge uredbe namenjene organizaciji crkve. U svemu tom udeo patrijarha Dimitrija bio je znatan.
 
Njegovo učešće osećalo se i u mnogim drugim oblastima verskog života. Kao što je imao razumevanja za bogomoljski pokret u srpskoj crkvi, tako je imao suptilnih gestova i u dodiru sa mnogim veroispovestima u zemlji i na strani.

Preminuo je u svojoj beogradskoj rezidenciji, duhovno lucidan u osamdeset četvrtoj godini života 6. aprila 1930. Sahranjen je, po svojoj želji, najskromnije u običnom grobu kraj crkve u manastiru Rakovici.

Božidar Kovačević

[Angelina]

**

PATRIJARH VARNAVA


Šest dana posle smrti patrijarha Dimitrija (1930) izabran je za srpskog patrijarha mitropolit skopski Varnava.

Sin zemljoradnika Đorđa Rosića i Krsmane, Petar Rosić rođen je u Pljevljima 29. avgusta 1880. godine. Bogoslovsko-učiteljsku školu u Prizrenu završio je odlično (1889), pa je kao stipendist ruskog Svetog sinoda otišao u Rusiju. Pošto je neko vreme proveo u petrogradskoj bogosloviji da douči ruski i popuni svoje znanje, primljen je u duhovnu akademiju koju je takođe odlično završio godine 1905. Nekoliko nedelja ranije (30. aprila) postao je monah Varnava.

Ovih šest godina u Rusiji, posvećenih samo studijama, bile su veoma značajne za duhovno razvijanje i kulturu budućega patrijarha. Posle toga on prelazi u Carigrad gde je bio duhovnik pri poslanstvu Srbije, učitelj srpske osnovne škole i jedan od glavnih saradnika dobro uređivanog nedeljnog lista Carigradski glasnik, organa otomanskih Srba.

Učeći grčki i turski, mladi monah posećuje Palestinu i Svetu Goru, upoznaje prilike u vaseljenskoj patrijaršiji i u turskom carstvu, a godine 1910. dočekuje kralja Petra I, kad je kralj pohodio sultana. Kralj je tada posetio i patrijarha Joakima III, a otac Varnava ga je pratio i bio mu tumač.

Bavljenje kralja Petra I imalo je političku svrhu da olakša sporazume sa turskom vladom, pa i sa vaseljenskom patrijarjišom o mnogim pitanjima; između ostalih i o postavljenju još jednog našeg episkopa. Turski državljani iz Pljevalja, već pet godina u Carigradu, poznat i priznat i od Turaka i Grka, znatne kulture, sa znanjem turskog, grčkog i ruskog jezika, otmena ponašanja i naočite pojave — monah Varnava bio je najpogodniji da postane veleško-debarski episkop, pa ga je ubrzo Sveti sinod vaseljenske patrijaršije izabrao za to vladičanstvo, a patrijarh Joakim zatim i posvetio, u tridesetoj godini života, 10. aprila 1910.

Mladi episkop odmah se sav predao crkvi i školi u svojoj eparhiji, udahnuo u nju nov živog, nov način rada, i počeo podizati narod i sveštenstvo u svakom pogledu, ulivajući im nadu u skoro oslobođenje. U knjizi "Kanonska vizitacija Reke" dr Toma Smiljanić-Bradina dao je živu i impresivnu sliku toga rada mladog vladike. Kad je zatim došla dvanaesta godina, Sveti sinod je Varnavi poverio brigu o više upražnjenih eparhija iz kojih su otišli egzarhijski nekanonski episkopi.

U velikom ratu on je obilazio sela i vojne jedinice, osobito tamo gde su se nalazili verni iz njegove eparhije, a zatim se povukao na solunski front gde se bavio, radeći i u oslobođenom Bitolju do godine 1917, kada ga crkva i vlada šalju u Rusiju. Februarska revolucija dala mu je prilike za znatnu aktivnost. U Petrogradu je bio u dodiru sa novom vladom i ruskom elitom, obnavljao je naše mnogostrane veze sa ruskim narodom, a zatim je prešao i u ostala središta, Moskvu i Harkov. Tada je objavio više zapaženih izjava i članaka. U Moskvu je otišao ponajviše stoga da bi učestvovao u obnavljanju ruske patrijaršije, te je bio izaslanik srpske crkve na saboru koji je izabrao Tihona za patrijarha. Zatim se preko Skandinavije, Britanije i Francuske vratio na solunski front odakle je zajedno sa vojskom stizao u Veles, Debar, Skoplje, Štip i druge oblasti Makedonije gde je sređivao crkvene i druge prilike u korist ne samo svoje pastve nego i stanovništva drugih veroispovesti.

Uskoro je, kao najbolji za to, izabran za mitropolita skopskog (1920), pa je svoj rad mogao nastaviti u još većim razmerama. Za deset godina koliko je proveo na skopskoj katedri mitropolit Varnava posvedočio je sve vrline pravoslavnog arhijereja i velikog organizatora. Više nego što je to izgledalo mogućno, on se trudio da obnovi sveštenstvo školovanim podmlatkom; mnoge crkve i manastiri popravljeni su i propojali, a verski život čistio se od politikanstva, zahvaljujući ponajviše mitropolitu Varnavi i njegovoj saradnji sa ohridsko-bitoljskim episkopom Nikolajem (Velimirovićem) i drugim episkopima srpskih i makedonskih oblasti oslobođenih godine 1912.

Istakavši se među episkopima, zapažen već od 1910. godine i u političkim krugovima, mitropolit Varnava je zasluženo uživao blagovoljenje svih koji su mogli odlučivati, pa se već za poslednjih godina života onemoćalog patrijarha Dimitrija uviđalo da je najpodobniji njegov poslednik — mitropolit Varnava. Kralj Aleksandar jedva je čekao takvoga patrijarha s kojim će moći sarađivati. I tako je u pedesetoj godini života mitropolit Varnava seo na presto Svetoga Save 12. aprila 1930.

U velikoj svojoj skromnosti, stalno ispitujući kritički sebe i svaki svoj postupak, patrijarh Varnava često je govorio da žali što nije imao prilike da bude iskušenik ili običan monah, da opslužuje uboga sela kao paroh, da počne od najnižih funkcija i da prođe kroz sve stupnjeve i faze razvića i rada. "Nisam dovoljno bio poslušnik da bih bio dobar zapovednik", govorio bi u intimnom krugu aludirajući na svoj brzi uspon. U tridesetoj godini postao je episkop, u četrdesetoj mitropolit, u pedesetoj patrijarh, ali nije imao pravo kad mu se činilo da nije trebalo tako da bude. Sve su to bile veoma odgovorne dužnosti u veoma teškim prilikama i vremenima, ali on je svuda posvedočio svoje velike sposobnosti.

Kad je postao patrijarh pokazao je veliku energiju i suptilnost. Kralj Aleksandar je bio uveren da je dobio poslušnog patrijarha koji će crkvu učiniti servilnim organom države, onako kako je to ponekad bilo u Srbiji, ali se iznenadio. Novi patrijarh je znao da je došlo vreme emancipacije crkve, i da se toga ne treba plašiti nego, naprotiv, iskoristiti sve mogućnosti takve situacije.

Pisac ovih redova pohodio ga je jednom u Sremskim Karlovcima i video u njegovom kabinetu pun orman knjiga. Bila je to velika zbirka zakona i literature o srpskoj crkvenoj autonomiji u Ugarskoj. Patrijarh ih je stalno dopunjavao novijim radovima o organizaciji crkve u Francuskoj, Sovjetskom savezu i drugim zemljama u kojima je izvršena emancipacija crkve.

Božidar Kovačević

PROSVJETA kalendar za 1996. godinu | Priređivači: Prof. dr. Vojislav Maksimović