|
Angelina
|
 |
« Odgovor #2 poslato: Jun 29, 2011, 01:48:20 am » |
|
* MORAČA Srpski pravoslavni manastir Morača rodjen je 1252. godine na reci Morači i u zemlji Morači. Podigao ga je veliki knez ili kralj Stefan Nemanjić, sin Vukanov, unuk Nemanjin, sinovac Svetoga Save. Nad zapadnim vratima, uklesano je, u mermeru, pravilnim slovima, kojima se i današnji umetnici pisma dive — datum i ime osnivača i posveta hrama — Uspenju Presvete Bogorodice.
S druge strane, pamćenje i legenda, za koje sedam i po vekova nije veliko vreme, kažu da je materijal za zidanje hrama donesen iz majdana sige u Tusinji — dan hoda od Morače — i da su kamene kocke, od majdana pa do temelja manastirskih, dodavali — ruka ruci — ljudi, narod poredjan jedan do drugoga — preko brda, kanjona, klisura, šuma i livada. Tako hram nije podigao samo njegov osnivaž Nemanjić, nego i svi ljudi koji su kamen dodavali i svaki svojom rukom dotakli.
Stefan Nemanjić podigao je hram, a hram je podigao zemlju i reku i ljude — nas: one nekadašnje kao i ove današnje. Učinio da postojanje i zemlje Morače i reke Morače i plemena — Donje i Gornje Morače i Rovaca — bude smišleno — u veri i kulturi. Od tada, evo već 750 godina, mi u Morači znamo da od svega ima nešto starije — manastir, i važnije — vera.
Duga je i razudjena istorija Morače. U njoj su vera i kultura, arhitektura i slikarstvo, poezija i sloboda — sjedinjeni i nerazlučivi, a dodiruju se i sastavljaju sa osnivanjem naših manastira — Studenice, Sopoćana, Mileševe i svih ostalih. Sa Hilandarom Morača ima neprekinute veze. U srednjem veku tu su bili ribnjaci hilandarski, a početkom 17. veka, u Moraču iz Hilandara dolazi veliki slikar fresaka Georgije Mitrofanović koji likovnom lepotom nadoknadjuje deo izgubljenog moračkog živopisa iz 13. veka.
Moraču su, sudeći po sačuvanim freskama u djakonikonu, slikali najbolji majstori 13. stoleća. Ako su veličanstvene freske o Proroku Iliji, slikane na osnovu Knjige o Carevima iz Starog zavjeta umetnost najvišeg reda i u vrhu evropskog srednjevekovnog slikarstva, šta je tek bilo naslikano u glavnim delovima moračkog hrama, na velikim površinama — što je sve uništila turska pohara početkom 16. veka, kad je manastir spaljen, a krov oboren i odnesen. Oko 70 godina Morača postoji bez krova. Turci ne daju da se crkva pokrije, a iguman krišom svetinju pokriva granjem i brvnima, dok straža na Pegu i Crkvini ne javi da od Kolašina dolaze Turci i da takav krov valja ponovo oboriti u manastir.
Na zidu moraškom upisan je datum Boja na Kosovu. To je tamo, daleko od Kosova, bio izuzetan datum, koji će promeniti i sudbinu Morače: Morača će posle Kosova više biti zbeg nego saborište i svetilište, ali liturgija i molitva nikad neće utihnuti.
Srpski kralj Milutin prvi obnavlja Moraču, ali je povelja o tome nestala, verovatno u 20. veku, kada i ona osnivačka povelja kneza Stefana, koju je 1841. godine opisao ruski naučnik i putnik Jegor Kovaljevski, a samo koju deceniju docnije arhimandrit Nicifor Dučić je više nije našao.
Prema predanju, Kolo Presvete Bogorodice, sa ikonama i polijelejem, darovala je Morači naša kneginja Milica, koja je isto nemanjičkog porekla. Najverovatnije u osmoj deceniji 16. veka, stiču se okolnosti da se porušeni manastir obnovi. Lokalni knez Vučić Vučetić, najverovatnije Rovčanin, uz pomoć Makarija Sokolovića koji tada stoluje u Pećkoj Patrijaršiji, i uz blagonaklonost Mehmeda Sokolovića, u Carigradu — obnavlja Moraču. I svedočenje o tome ostalo je zapisano srpskoslovenskim pismenima na starom natpisu, i freskom na kojoj je bez oreola prikazan čovek vučjeg imena i prezimena Vuča Vučetić, sa Arhandjelom Mihailom — slavom Donjomoračana.
Slikari 16. veka nisu bili najbolji, ali su uništeni zidovi osvanuli u najlepšim bojama namesto gara i rupa od nadžaka i otomanskih orudja. Ali su zato krajem 16. i početkom 17. veka u Moraču došli majstori najvećeg ranga: pomenuti Georgije Mitrofanović, zatim pop Strahinja iz Budimlja, majstor Jovan ili Kozma, njegov učenik Radul iz Hercegovine. Njihove freske i ikone i danas se tumače sa žarom i oduševljenjem...
Radulova ikona Svetoga Luke, na kojoj jevadjelista sam slika Bogorodicu Odigitriju, uokvirena je kompozicijama iz Lukinog žitija, medju kojima se nalazi i scena zidanja Morače, ali je najzanimljivija scena na kojoj Luka razdaje imanje mnogima, a tamo po strani sedi, odsutan i zagledan u daljinu, slepi guslar — verovatno realističan, snimljen negde oko manastira gde su se guslari najčešće okupljali.
Ostatak 17. i 18. veka Morača uglavnom provodi u miru — službi i molitvi. Turci je mnogo ne uznemiravaju. Kaludjeri morački tada dospevaju do Kalenica i do Manasije i tamo, donoseći knjige i sasude, obnavljaju manastire koji su — kaže Sreten Petković — tada, u Srbiji, posle seobe, ponovo propevali.
Onda, opet, dolaze teška vremena. Ceo 19. vek na Moraču nasrcu Turci — od Nikšića i od Kolašina. Veziri od Skadra i od Travnika znaju da se u Morači, orlovom gnezdu, skrivenom medju mračnim planinama, skupljaju hajduci i nepokorni Srbi, okupljeni oko arhimandrita i svete lavre. Šalju velike vojske da sagore svetinju i unište svetu slobodu. Moračani brane manastir. Priskaču u pomoć i Uskoci i Drobnjaci, Rovčani i Vasojevići. Bojevi za Moraču opevani su u mnogim pesmama, pa i u zbirkama V. S. Karadžića, S. M. Sarajlije, "Ogledalu srpskom" P. P. Njegoša.
U Moračkoj odžakliji dogovara se o pohodu na Smail-agu Čengića, haračliju mu iz Gacka, o junaštvu Mika Radovića nad kolašinskim zulumčarom Asan-begom Mehićem... Starac Dobri iz Mažuranićevog speva "Smrt Smail-age Čengića" jeste morački arhimandrit Dimitrije Radojević, čuvar stare lavre, koji je podizao crkve i mostove sredinom 19. veka. Cetinjski mitropoliti Petar I i Petar II šalju poslanice i amanete u Moraču, a odande dobijaju dobre vesti o borbi za slobodu i Krst, kao i darove — zulumčarske glave... Crnoj Gori Morača će se prisajediniti u 19. veku.
U 20. veku, kao i cela Srpska crkva, strada i Morača. 1952. godine, na 700-godišnjicu, u moračkoj porti spaljeni su ostaci manastirske arhive i biblioteke. Bezbožnici su tako uništili i dokaze da su se rodili i da uopšte postoje.
Ali, u isto vreme, iz moračke škole i crkve i duhovnosti izlaze sveštenici koje obeležavaju istoriju Srpske crkve 20. veka. Morački iguman Mitrofan ban postaće mitropolit crnogorsko-primorski. Moračanin Gavrilo Dožić biće i mitropolit crnogorski i patrijarh srpski. U Morači — njenim brdima — rodio se i odrastao sadašnji mitropolit crnogorsko-primorski zetskobrdski i skenderijski i egzarh Pećkoga trona Amfilohije.
Morača zrači — vekovima i ljudskim životima. Njen sjaj ogrejao je ne samo monahe i ratnike, nego i pesnike i slikare. Iz okrilja stare lavre vinuo se jezik nekad Starca Raska i Starca Milije i Maksima Skrljica (Vukovih kazivača, tvoraca "Zidanja Skadra" i "Banović Strahinje" i "Baš Čelika"), a u naše doba Matije Bećkovića i Momira Vojvodića i mnogih drugih pisaca. Morača je ozarila svako svoje dete, čobane i kosce, lekare i inženjere, i svakog namernika koji je prišao svetoj lavri kao ognjištu vere i slobode...
Sedam i po vekova — reče nedavno u Morači nas Mitropolit — mali je period u odnosu na večnost, ali je ogroman za naše živote. I ove godine mi osećamo veliku nagradu što smo doživeli 750 godina ove svetinje i naše duhovnosti. Neka Bog da da i ovaj novi manastir koji nas sada okupljene u ogromnoj zemlji Kanadi greje dozivi velike vekove kao i onaj stari u Otadžbini, na sreću svojih vernika i pastira, i naše majke — Svetosavske crkve.Piše: Dragan Lakićević, Beograd | Istočnik |
