|
Angelina
|
 |
« Odgovor #2 poslato: Jun 03, 2011, 02:48:23 am » |
|
** VOJVODA PETAR BOJOVIĆ  V I T E Z SRPSKOG RODAPosle svetskog rata neki vojni pisci su s razlogom i bez razloga kritikovali komandu 1. armije za greške u upravljanju kumanovskom bitkom. Bitno je, međutim, da je bitka, s obzirom na uslove u kojima je vođena, dobijena s daleko manjim gubicima nego kod neprijatelja. Zanimljivo je takođe da ni kralj Aleksandar ni vojvoda Bojović nisu opovrgavali čak ni izvesne neobjektivne kritike. Posle drugog svetskog rata neki "istoričari" i političari su pisali i govorili da bi, na primer, Makedonci bolje prošli sa Turcima da nije bilo balkanskog rata. Dabome, lako je odapinjati praćku za Turcima kada su već proterani sa Balkana.
Srbija je dala najveći udeo u pobedi balkanskih saveznika u ratu protiv Turske. Zbog toga je srpska vlada postavila pitanje revizije ugovora o podeli oslobođenih teritorija. Bugarska je odbila mirno poravnanje pa je bez objave rata napala srpsku vojsku u Makedoniji. Srbiji su pritekle u pomoć Crna Gora i Grčka. U međusavezničkom ratu, koji je izazvala, Bugarska je poražena. Odlučujuća bitka za Makedoniju i položaj Srbije na Balkanu odigrala se na Bregalnici. Istina, Makedonija je tada podeljena između balkanskih saveznika. Ali samo u onom delu Makedonije koji je pripao Srbiji i, docnije Jugoslaviji, Makedonci su se oformili kao autohtoni narod i izgradili svoju federalnu jedinicu u sastavu jugoslovenske federacije.
Odlučujuću ulogu u bici drugog balkanskog rata imala je srpska 1. armija pod komandom prestolonaslednika Aleksandra i generala Bojovića. Slava srpske vojske i njenih komandanata odjeknula je diljem zemljine kugle kao najveća senzacija.
Uspesi srpske vojske, međutim, duboko su uznemirili Austro-Ugarsku Monarhiju, jer su srpske pobede pregrađivale put germanskim imperijalistima prema Bliskom istoku, ugrozili Austro-Ugarsku dominaciju na Balkanu i integritet stare dotrajale Monarhije u kojoj su njeni slovenski podanici pozdravili te pobede kao zoru sopstvenog oslobođenja i Srbiju kao pijemont jugoslovenskog ujedinjenja.
NEOSTVARENA "LAKA ŠETNJA DO NIŠA"
Zbog toga je Austro-Ugarska vrebala zgodnu priliku da uništi Srbiju i desetkuje srpski narod i tako otkloni opasnost za svoj opstanak velike evropske sile. S obzirom da je Srbija bila jako iscrpljena u balkanskim ratovima i pretrpela gubitke u ljudstvu od preko 80.000, sarajevski atentat Gavrila Principa na austrougarskog prestolonaslednika Ferdinanda je dobro došao kao zgodan povod za objavu rata.
Austrougarski vojni eksperti su smatrali da će rat protiv male i u predhodnim ratovima iscrpljene Srbije biti samo "jedna laka šetnja do Niša". Nadmeni stratezi su se grdno prevarili: Austro-Ugarska je našla svoj grob u Srbiji.
U prvom svetskom ratu, kada je Austro-Ugarska objavila rat Srbiji, general Bojović je postavljen za komandanta Prve armije a prestolonaslednik Aleksandar, kao regent Srbije posle povlačenja kralja Petra iz aktivne politike, postao je vrhovni komandant Srpske vojske. Prema ratnom planu, 1. armija je raspoređena u dolini Morave, za zatvaranje glavnog moravskog operacionog pravca sa severa. Pošto su Austro-Mađari izvršili napad preko Drine, s njima se zametnula Cerska bitka, u kojoj je Druga armija generala Stepe Stepanovića potukla neprijateljsku Petu armiju. Prva armija je prebačena u Mačvu, desno od Druge armije, i od 20. do 24. avgusta proterala neprijatelja preko Save i povratila Šabac.
Hrabar i temperamentan, general Petar Bojović često je ulazio u prve borbene redove, pa je na položaju kod Jevremovca, 21. avgusta, ozbiljno ranjen u zglob leve noge, puščanim metkom. Ali, on je i dalje ostao na čelu Armije, s kojom je od 6. do 10. septembra 1914. prešao Savu, oslobodio donji Srem, a zatim komandovao u bici na Drini do sredine novembra. Tada je zbog pogoršanja neizlečene rane smenjen, a na njegovo mesto postavljen je general Živojin Mišić.
U najtežoj situaciji 1915. godine, kada se srpska vojska pod pritiskom višestruko nadmoćnijih neprijatelja Nemačke, Austro-Ugarske i Bugarske povlačila na Kosovo, general Bojović je postavljen za komandanta trupa novih oblasti. Sa svojim trupama sprečio je proboj bugarske vojske na Kosovo i time olakšao povlačenje vojske i izbeglica na Jadransko primorje.
U Skadru, kada je vojvoda Radomir Putnik, zbog bolesti morao da napusti svoje mesto, decembra 1915. godine, na njegovo mesto postavljen je general Bojović. Naimenovanje za načelnika Štaba Vrhovne komande zateklo ga je u Elbasanu. Čim je primio depešu o naimenovanju, odleteo je borbenim avionom do Skadra. Iznenađenje je bilo opšte: Bojović je bio prvi general u istoriji vazduhoplovstva, koji je leteo avionom do Skadra.
Na novoj dužnosti ispoljio je izuzetne organizatorske sposobnosti. Uprkos ogromnim nedaćama koje su zbog nemarnog odnosa Saveznika snašle srpsku vojsku u albanskom Primorju, Bojović je odigrao krupnu ulogu u njenom prevoženju na Krf, oporavku, reorganizaciji, opremanju novim oružjem i spremom i u prebacivanju na Solunski front.
Blagodareći upravo njegovoj čvrstini i pregovaračkom smislu, on je, oslonjen na podršku predsednika vlade Nikole Pašića i regenta Aleksandra, obezbedio ravnopravan položaj srpske vojske među savezničkim armijama na Solunskom frontu. Uspešno je upravljao operacijama u bitkama kod Gorničeva, na Kajmakčalanu i u oslobođenju Bitolja, u jesen 1916. godine.
Duboka kriza pogodila je sve savezničke zemlje tokom 1917. godine. Uzdanica Srbije, Rusija, izašla js iz rata. Kriza je pretila i srpskoj vojsci podrivačkim radom "crnorukaca". General Bojović je, budno prateći spoljne događaje i prilike na frontu, bitno uticao na održavanje borbenog morala srpske vojske. Njegove zasluge su velike za bratski prijem jugoslovenskih dobrovoljaca, koji su iz celog sveta pohrlili u srpsku vojsku da se bore za slobodu Srbije, oslobođenje i ujedinjenjs svih Srba, Hrvata i Slovenaca u zajedničku državu.
Povodom dolaska velikog broja jugoslovenskih dobrovoljaca u srpsku vojsku, ujesen 1917. godine, Bojović je u svojstvu načelnika štaba Vrhovne komande uputio naredbu vojsci koja po svojim porukama i pogledima na budući zajednički život predstavlja svojevrstan manifest o jednakosti i bratstvu jugoslovenskih naroda. Ta naredba je doprinsla boljem upoznavanju i učvršćivanju poverenja i sloge između vojnika i dobrovoljaca i jačala njihovu veru u pobedu pravedne stvari za koju su se borili.
Juna 1918. podneo je ostavku na položaj načelnika Štaba Vrhovne komande, zbog sukoba sa glavnom komandom savezničkih snaga, generalom Gijomom. Nije se složio da se srpskoj vojsci proširuje front, jer je već dve godine bila bez smene i odmora u rovovima. Kada je vlada, iz bojazni da se zbog toga odbijanja ne poremete odnosi sa Saveznicima, pristala na zahtev savezničkog glavnog komandanta, Bojović je odstupio i po svojoj želji po drugi put postavljen je za komandanta Prve armije, umesto vojvode Živojina Mišića, koji je preuzeo njegovu dužnost.
U velikoj solunskoj ofanzivi 1918. godine, Prva armija je, nastupajući levo od Druge armije vojvode Stepanovića, probila neprijateljski front od Sokola do Crne reke od 15. do 18. septembra, i boreći se snažno, bez predaha, gonila neprijatelja, osvojila Drensku planinu i Babunu, prešla Vardar kod Velesa, osvojila Ovče polje i Kumanovo gde je bugarskoj vojsci i nemačkim trupama presekla odstupnicu na Krivoj Palanci i Sofiji i prisilila njihove armije od preko sto hiljada ljudi da polože oružje u otvorenom polju. Armija vojvode Stepe Stepanovića izbila je na staru bugarsku granicu kod Carevog sela usmerivši svoje napadne kolone prema Sofiji. Bugarska je morala da istakne belu zastavu. Zaplenjene su ogromne količine hrane, oružja i opreme. U znak priznanja za te slavne pobede vrhovni komandant regent Aleksandar unapredio je generala Bojovića u čin vojvode, a pet dana kasnije regent Alsksandar, vrhovni komandant srpske vojske, ukazom kralja Petra I unapređen je u čin generala.
SRBI REŠILI RAT
Izbacivanjsm Bugarske iz rata zaslugom srpske vojske, otvorena je ogromna breša u odbrambenom sistemu Centralnih sila. Saveznički komandant na Solunskom frontu, francuski general Franše d'Epere zabeležio je u svoj dnevnik da su se već tada "zvonici Budimpešte videli na horizontu". Obavešten o kapitulaciji Bugarske, nemački car Viljem uputio je sarkastičan telegram bugarskom kralju Ferdinandu u kome je rekao: "62.000 Srba rešilo je ishod rata. Sramota!"
Posle kapitulacije Bugarske, srpska 1. armija, koja je ispred svih savezničkih snaga u Makedoniji najdalje odmakla na sever, dobila je zadatak da nastavi gonjenje neprijateljskih snaga prema Nišu. Nemačka i Austro-Ugarska činile su strašne napore da dovođenjem trupa sa istočnog fronta, iz Italije i Francuske, obrazuju nov front u Srbiji, sačuvaju komunikacijske veze sa Turskom i zaštite rumunske izvore nafte neophodne za nastavljanje rata. Međutim, sva njihova nastojanja raspršila je armija vojvode Petra Bojovića. Pošto je iz pokreta razbila austrougarsku 9. diviziju, koja je upravo prevezena iz Venecije, i nemačke delove iz sastava XI armije kod Vranja, ona se ustremila prema Nišu ne dopuštajući neprijateljskim snagama da se srede na novim položajima. Posle pet dana neprekidnih marševa i bojeva, 1. armija je širokim frontom izbila pred Niš, gde su Nsmci doveli četiri nove sveže divizije i sa dvostruko jačim snagama od srpske 1. armije poseli jake položaje za odbranu. Obavešten o grupisanju jakih snaga neprijatelja kod Niša, general d'Epere je uputio telegram vojvodi Mišiću i upozorio ga da "Prva armija srlja u avanturu i da će kompromitovati sve naše dosadašnje uspehe", naredivši mu da se ona bezuslovno zaustavi do pristizanja ostalih savezničkih snaga. Vojvoda Mišić je prosledio depešu glavnog savezničkog komandanta vojvodi Bojoviću, ali mu je ostavio da sam odluči može li sam sa svojom armijom započeti bitku za Niš. Vojvodu Bojovića nije pokolebalo upozorenje generala d'Eperea. Duboko uveren da će u bici za Niš prevagnuti moralna snaga nad brojem vojnika, on je pregrupisao svoju armiju i naredio da 9. oktobra krene u odlučnu bitku. Posle tri dana krvavih borbi, kada su Konjička i Dunavska divizija otpočele proboj preko Pasjače ka Grejaču, nemačka 11. armija je priznala poraz i u neredu evakuisala Niš. Niš je oslobođen 12. otkobra. Armija vojvode Bojovića nastavila je gonjenje neprijatelja na sever. Turska je odsečena od njenih moćnih saveznika. Sada je Austro-Ugarska bila najneposrednije ugrožena od srpskih divizija. Obrazlažući kako je 1. armija porazila nadmoćnu neprijateljsku vojsku kod Niša, načelnik armijskog štaba pukovnik Emilo Belić je napisao sledeće: "Treba znati da je moral naših trupa bio toliko visok, želja da se pobedi toliko žarka i rešenost da se istraje, ma svi izginuli, toliko moćna, da je tada svaki vojnik predstavljao desetinu, svaka puška mitraljez, svaki top bateriju, a svi ukupno jedno biće koje ne poznaje granice umora kad je upitanju čast svoga oružja, ljubav prema otadžbini i želja da se oslobode ropstva svoji najmiliji".
Pobedu srpske 1. amrije u bici kod Niša strana štampa je opisivala kao krunu "najvećeg napredovanja saveznika u svetskom ratu". Londonski "Dejli ekspres" je isticao da veličinu pobede na Balkanu obeležava činjenica "da Srbi pobedonosno ulaze u svoju zemlju, što će još jednom učiniti da Austrija zadrhti od ove vojske". Drugi listovi opisivali su "napredovanje Srba prema Dunavu kao posmrtno zvono za Austro-Ugarsku imperiju". Iz oslobođenog Niša, osim toga, na horizontu se nazirao šestopreg na Brandenburškoj kapiji u Berlinu. Svetski rat bližio se kraju. Armija vojvode Bojovića ubrzavala je njegov pobedonosni završetak u korist savezničkog oružja.
U vreme oslobođenja Niša savezničke armije nalazile su se još uvek u Makedoniji zapletene na besputnim terenima. Armija vojvode Stepe hitala je dolinom Ibra prema Kraljevu i dalje ka Drini. Vojvoda Bojović nije čekao na njihovo pristizanje. Nastavio je da goni neprijatelja bez predaha. Posle novog poraza, koji je naneo nemačko-austrougarskim snagama na kragujevačkim položajima, produžio je pobedonosna nadiranja prema Savi i Dunavu. Mesec dana od početka solunske ofanzive neprekidnih borbi i marševa,vojvoda Bojović je oslobodio celu Srbiju od Timoka do Drine zajedno sa Beogradom u koji je, na čelu Dunavske divizije, ušao u 10.30 časova 1. novembra 1918. godine. U međuvremenu, 2. armija vojvode Stepanovića izbila je na Drinu i deo snaga pod nazivom "Jadranske trupe" uputila u pomoć crnogorskim ustanicima da proteraju neprijatelja iz svoje zemlje.
VELIKODUŠNOST REGENTA ALEKSANDRA
Austro-Ugarsku je zahvatilo rasulo. Vojvoda Bojović je 3. novembra obavešten da je kapitulirala dvojna Monarhija. Istog dana primio je naređenje da otpočne prebacivanje trupa preko Save i Dunava radi razoružavanja austrijske vojske i operacija protiv nemačkih armija, koje su nastavile rat. U međuvremenu Austro-Ugarska se potpuno raspala: Poljska i Čehoslovačka su proglasile državnu nezavisnost, Mađarska se odvojila od Austrije i, najzad, Sabor Hrvatske i Narodno vijeće u Zagrebu objavili su raskid veze sa Austrijom i Mađarskom i proglasile obrazovanje države Slovenaca, Hrvata i Srba koja je trebalo da obuhvati sve jugoslovenske pokrajine bivše Austro-Ugarske čvrsto rešeni da ne dopuste ulazak stranih trupa na tu teritoriju, uključujući italijanske i srpske. Srpskim trupama se, doduše, dopuštalo da se prošire na zapad do linije Osijek—Šamac. Ali, kada su uvideli da nije tako lako praviti državu, da ih niko ne priznaje, da pobedničke sile svu teritoriju Austro-Ugarske smatraju za neprijateljsko zemljište s pravom da posednu svaku tačku za koju smatraju da im može korisno poslužiti za efikasnu kontrolu izvršavanja veoma strogih odredbi iz Ugovora o primirju, da ne mogu organizovati sopstvenu vojsku da štite nacionalnu teritoriju od Italijana i Austrijanaca, uputili su delegaciju u Beograd da mole srpsku Vrhovnu komandu i vladu za vojnu i razne vidove druge pomoći. Delegaciju je, 8. novembra, prvi primio vojvoda Bojović i, prema instrukcijama Vrhovne komande, izjavio da će Srbija u svemu izaći u susret bratskoj vladi Narodnog vijeća i predložio delegatima da sačekaju regenta Aleksandra koji sutradan iz Niša stiže u Beograd.
Regent Aleksandar je, za vreme razgovora sa izaslanicima iz Zagreba galantno, u čisto srpskom maniru, izjavio da će Narodnom vijeću dati trupa koliko god žele, ako treba i 4—5 divizija, da bi zaštitili nacionalnu teritoriju od italijanske okupacije, i to, razume se, bez ikakvih uslova, ostavljajući im slobodu da priđu Srbiji ili ostanu nezavisni. Vojvoda Mišić je, međutim, u poruci Narodnom vijeću u Zagrebu, koju je trebalo da prenese izaslanik Vrhovne komande, pukovnik Dušan Simović, saošptio da će Srbija, ako novostvorena država zadrži nezavisan položaj, uzeti srpske zemlje do linije Barč, Osijek, Šamac, zapadna granica Bosne i Hercegovine i Dalmaciju zaključno sa Splitom.
Nastavljajući operacije preko Save i Dunava protiv austrijskih i nemačkih armija, srpska 1. armija je do 14. novembra oslobodila Srem, Banat, Bačku, Slavoniju i znatan deo Hrvatske i posela demarkacionu liniju: Arad, Subotica, Boja, obezbeđujući severnu granicu buduće jugoslovenske države. U isto vreme iz ove armije upućeni su specijalni odredi u Zagreb, Ljubljanu, Rijeku i Korušku da zaštite od italijanskih i austrijskih upada zapadne krajeve jugoslovenskog etničkog prostora.
Gonjenje koje je izvela srpska 1. armija posle proboja Solunskog fronta prešavši pod borbom 800 kilometara za dva meseca, uvek istaknuta za nekoliko dana marša ispred Druge armije i ostalih savezničkih snaga, vojni pisci s razlogom su svrstali među najuspešnija gonjenja u istoriji ratova, kako po smelosti, načinu izvođenja, tako i po postignutim rezultatima, uključujući i Napoleonovo gonjenje Prusa posle bitke kod Jene 1807. godine. Zbog toga su, i njen komandant vojvoda Bojović, zajedno sa vojvodama Radomirom Putnikom, Stepom Stepanovićem i Živojinom Mišićem, ušli u red najvećih srpskih vojskovođa uopšte i najuspešnijih vojskovođa prvog svetskog rata.
Po završetku rata, Bojović je ostao komandant Prve armijske oblasti do decembra 1920. godine. Marta 1921. preuzeo je dužnost načelnika Glavnog generalštaba umesto obolelog vojvode Živojina Mišića i na tom položaju ostao je sve do 21. decembra, kada je penzionisan i povukao se iz javnog života.
Vojvoda Petar Bojović doživeo je duboku starost, doživeo je drugi svetski rat. U kratkotrajnom aprilskom ratu, on se još jednom pojavio na ratnoj sceni. Kada je već krenulo nizbrdo, reaktiviran je i postavljen za pomoćnika Vrhovnog komandanta. Međutim, on nije mogao da pruži nikakvu pomoć, jer nije imao nikakvog uticaja na razvoj događaja koji su se završili potpunom katastrofom jugoslovenske vojske.
Vratio se u okupirani Beograd i u njemu — u dobrovoljnoj izolaciji — proživeo okupaciju i dočekao oslobođenje.
Umro je 20. januara, 1945. u osamdeset devetoj godini života. Sahranjen je na beogradskom Novom groblju, u porodičnoj grobnici, koja se u pogrebnim knjigama vodi kao grobnica trećeg reda. Na njegovom grobu nije ubeležen nikakav vidni beleg da je tu sahranjen veliki vojskovođa srpske vojske, ali ipak, njegovo ime je krupnim slovima zabeleženo u istoriji zajedno sa njegovom Prvom armijom, koja se ovenčala slavom u tri velika rata Srbije protiv njenih neprijatelja.
_Majka_vojvode_P._Bojovica.jpg)
Majka vojvode Petra Bojovića
Ovo je samo kratak kroki za biografiju vojvode Petra Bojovića. Radi se, dakle, o jednom velikanu srpske istorije, koji je kao što smo videli, rođen u turskom ropstvu i koji je, ceo život posvetio borbi za slobodu svog naroda ne tražeći nikakve koristi za sebe. Kad je oružana borba bila završena, on se povukao u penziju, držeći se uvek van politike.
Zato se samo po sebi nameće pitanje: zašto je posle drugog svetskog rata istiskivan iz svesti srpskog naroda i lažno predstavljan, ako je kada pomenut, kao buržuj i velikosrpski hegemonista. Uostalom, on je delio sudbinu svih srpskih velikana, kralja Petra i Aleksandra, Nikole Pašića i ratnih drugova Radomira Putnika, Stepe Stepanovića i Živojina Mišića. Od svih njih, ipak, Bojović je najređe pominjan i najviše preziran. Jedan moj kolega je ne bez osnova rekao, da je vojvoda Bojović doživeo takav tretman što je svoj mač najdublje zario u slabine pokojne Austro-Ugarske i rasturio 25. domobransku regimentu na Mačkovom kamenu 1914. godine. Nažalost, prećutkivanje imena srpskih velikana još nije prestalo. O tome svedoči i prva epizoda iz TV serije "Političke borbe u Jugoslaviji između dva rata" koju je emitovala Televizija Beograd u nedelju, 14. januara 1990. pod naslovom "Kako smo se ujedinili". Ta epizoda više je svedočila o sporom prestrojavanju nekih od tvoraca TV-serije nego što je pružila prava svedočanstva o jugoslovenskom ujedinjenju, protivnicima i protagonistima toga ujedinjenja. Jer, u toj epizodi, nije pomenut, na primer, ni vojvoda Radomir Putnik, ni Živojin Mišić, ni Petar Bojović čije su zasluge ogromne za ujedinjenje jugoslovenskih naroda, jer je srpska vojska pod njihovom komandom (i vojvode Stepe Stepanovića koji je pomenut u TV-epizodi) odnela pobedu nad austrou-garskom vojskom bez čega, kako je rekao u emisiji dr Bogdan Krizman, ne bi ni bilo jugoslovenskog ujedinjenja. Čak je prećutano da je Aleksandar Karađorđević proglasio stvaranje Kraljevine SHS. Umesto portreta učesnika u tom istorijskom činu u kući Krsmanovića na Terazijama, videli smo dr Momčila Zečevića, koji se pred tv-kamerama slikao u Sali ujedinjenja. Autori TV serije nisu naveli ni žrtve koje je Srbija ugradila u temelje zajedničke države kao što nisu naveli ni one žrtve koje su austrougarski podanici položili da se ne stvori Jugoslavija. Zbog prećutkivanja tih činjenica danas se u Jugoslaviji otvaraju pukotine i deobe po istim šavovima. Objektivna istoriografija, međutim, moraće to da obrazloži.
Otkrivanjem biste vojvodi Petru Bojoviću u centru svog grada, Nišlije vraćaju dug svom oslobodiocu i slavnom sugrađaninu, ali i sebi pribavljaju svedočanstvo da prednjače u otrežnjavanju od zabluda u koje su srpski narod uvlačile posleratne garniture političara u Srbiji iz čistog koristoljublja, pristajući na podsecanje korena nacionalne svesti i parcelisanje srpskih zemalja i naroda u korist tuđih i antisrpskih interesa.Piše: Petar Opačić, juni, 1990. |
