sledeća tema »

[Angelina]

*

ADAM STEFANOVIĆ
(Perlez, 27.11.1832 — 06.05.1887)


Odrastao je u uglednoj trgovačkoj porodici kao jedno od petoro dece. Po završenoj nižoj realnoj školi u rodnom Perlezu, u periodu između 1860. i 1867. godine boravio je u Tomaševcu, gde se bavio trgovinom. Tamo je, pomažući pri izradi ikonostasa tomaševačke crkve, imao i prvi dodir sa slikarstvom. Iako je njegovo učešće u poslu bilo spo­redno, nema sumnje da je ovaj događaj bio presudan za dalju Stefanovićevu orijentaciju. Neposredno nakon rada na to­maševačkom ikonostasu, iako već u godinama, upisuje se na umetničku Akademiju u Minhenu 1867. godine. Posle prve godine studija napušta Akademiju i 1869. godine nastavlja da uči slikanje na likovnoj Akademiji u Beču. Nije poznato ko­liko je dugo Stefanović ostao u Beču, ali se zna da je septem­bra 1872. godine bio žitelj pančevački, gde je uradio nekoli­ko portreta. Godine 1874. radio je na oslikavanju ikonostasa crkve u selu Bolomači, blizu Pakraca.

Pošto je kasno počeo da stvara, opus Adama Stefanovića nije obiman a ogleda se u portretima, crkvenom slikarstvu i grafici. Period između 1870. i 1874. godine je najplodnije razdoblje njegovog stvaralaštva. Vremenski i po svojim stilskim osobinama Stefanović pripada krugu slikara realista, ali je tematski bio vezan za romatičarsko slikarstvo. Njegov afinitet prema tada u Srbiji vladajućem romantizmu je najuočljiviji na litografijama sa temama iz srpske istorije, koje radi sam ili u društvu sa Pavlom Čortanovićem (primer: Kosovski ciklus). Posle 1874. godine, zbog obaveza prema porodici i smanjenog broja narudžbina, Stefanovićeva slikarska aktivnost zamire, da bi ponovo, ali bez mnogo uspeha, oživela u poslednjim godinama njegovog života 1885—1886. Kako se tek u zrelim godinama počeo ba­viti slikarstvom i odustao nakon samo nekoliko godina intenzivnijeg rada, njegov talenat verovatno nije stigao da se razvije u onoj meri u kojoj je mogao.

Galerijske vesti • Broj 17 • Maj 2015.

[Angelina]

*

Adam Stefanović
SMRT CARA DUŠANA, 1871.
bojena litografija na papiru,
l.: 62,7 × 88,6 cm; pr.: 43,2 × 71 cm


Iako se bavio portretnim i religioznim slikar­stvom, Adam Stefanović je najznačajniji i najobimniji deo svog umetničkog opusa ostvario u grafici. Kao mladom i malo poznatom slikaru kome je tek predstojalo da se afir­miše, rad u litografiji mu je najviše odgovarao. Pored toga što se zbog niske cene lako mogla plasirati na tržište, litografija je bila odlično sredstvo za popularizaciju sa­mog umetnika. Naročito teme iz nacionalne prošlosti, po­put grafike Smrt cara Dušana, mogle su mu doneti uspeh.

Tokom XIX veka u srpskoj nacionalnoj ideologiji značaj vladara i državnika kao heroja nacije bio je izuzetno velik. Kult cara Dušana je u tom periodu jedan od najznačajnijih srpskih nacionalnih kultova. Istorijska činjenica da je car Dušan bio jedan od najmoćnijih srpskih vladara i da je od 1346. do 1355. godine nosio carsku titulu i vladao velikom teritorijom, uslovila je to da se on u umetno­sti pojavljuje kao oličenje srpske moći. Za vreme vladavine Stefana Uroša IV Dušana Nemanjića, poznatijeg kao Dušan Silni, srpska srednjovekovna država dostigla je svoj zenit. Državna teritorija je značajno proširena ka jugu i donet je Dušanov zakonik (1349), najznačajniji srpski srednjovekovni pravni akt. Osim kao osvajač i zakonodavac, car Dušan je poznat i kao ktitor. Završio je manastir Dečane, zadužbinu svoga oca, a njegova najznačajnija zadužbina je manastir Sve­tih arhangela kod Prizrena. Mnogi umetnici poput Đure Jakšića, Paje Jovanovića, Marka Murata, lik cara Dušana i događaje iz njegovog života ovekovečili su na svojim sli­kama, učestvujući tako u stvaranju nacionalnog mita o ovom vladaru.

Adam Stefanović je prikazao trenutak kada car Du­šan na samrti predaje krunu svom sinu Urošu. Litografija Smrt cara Dušana sa ispisom Pri primanju Svete tajne predae Krunu Caru Urošu odlikuje se, kao i ostale Stefanovićeve uspele litografije, sigurnim crtežom, pra­vilnim proporcijama i vešto upotrebljenim svetlo-tamnim kontrastima. Štampana je u Beču, kod litografa Hajnriha Gerharta. Ceo događaj je smešten u enterijer koji obiluje stubovima, teškim draperijama i grbovima. Kompoziciono rešenje je jednostavno, sa dve simetrično postavljene grupe. Jedna mirna, oko samrtnikove postelje, a druga pokrenuta očajem i bolom, na suprotnom kraju prostorije. Onemoćali car Dušan sedi na bolesničkoj postelji dok mu supruga, ccarica Jelena, pomaže da se pridigne kako bi sinu predao kru­nu. Prikazan sa leđa i ogrnut crvenim hermelinovim ogrtačem, Uroš klečeći prima krunu. Pored kreveta se nalazi i sveštenik koji je tu kako bi ispovedio i pričestio cara na samrti.

Litografija Smrt cara Dušana je izložena u stalnoj postavci XIX veka Galerije Matice srpske, a u kolekciji Galerije nalaze se i druge litografije Adama Stefanovića poput Kosovskog boja, Kneževe večere, Cara Lazara i njegove porodice, kao i nekoliko njegovih slika.

Galerijske vesti priređuje Galerija Matice srpske sa idejom unapređivanja prezentacije i popularizacije svoje delatnosti i umetničke kolekcije.
Uređuje Msr Snežana Mišić, viši kustos / Tekstove priredile Mr Tijana Palkovljević Bugarski, upravnica • Msr Snežana Mišić, viši kustos • Jelena Ognjanović, kustos • Miroslava Žarkov, kustos-pripravnik
Broj 17 • Maj 2015.

[Angelina]

*

ADAM STEFANOVIĆ — S L I K E

Adam Stefanović, Boj na Kosovu,
"Caru Lazaru konja ubiše", 1870. godina
(Narodni muzej u Beogradu):
"I sve ovo svrši se leta 6897, indikta 12, meseca juna 15. dan, u utorak, a čas je bio šesti ili sedmi, ne znam, Bog zna."
(citat sa mermernog kosovskog stuba)
SRPSKO NASLEĐE istorijske sveske • broj 11 • novembar 1998.


* * *


"...Pripada krugu realističkih slikara, a tematski je dugo bio romantičarski usmeren, zaokupljen nacionalnom prošlošću. Njegova najznačajnija slika je "Kosovski boj" koja se često reprodukuje u različitim knjigama i publikacijama, a posebno u udžbenicima istorije. Tu je realistično prikazana ova strašna bitka, velika pogibelj i srpskih i turskih ratnika i njihovih konja. Ova slika ima izuzetno dramatičan naboj i upečatljivo prenesi atmosferu velikog poraza srpske vojske 1389. godine..."

Petar Žebeljan, "Jednom u Perlezu • Ždralovi nad Perlezom"

[Angelina]

*

ADAM STEFANOVIĆ — VEČERA KNEŽEVA NA KOSOVU

Kneževa večera, 19. vek
Narodni muzej u Beogradu