sledeća tema »

[Angelina]

*




STOJAN ARALICA
(Škare kod Otočca, Lika, 24.12.1883 — Beograd, 05.02.1980)

Aralica, Stojan, slikar, grafičar

Sin je finansijskog službenika na carini Vasa i Stanke Hrkalović. Nižu gimnaziju završio je 1900. u Otočcu a Učiteljsku školu 1904. u Osijeku. U privatnoj školi Henriha Knira u Minhenu je od 1909, 1910. se upisuje u klasu Karla Mara na minhenskoj Visokoj školi za likovnu umetnost a 1912. prelazi u klasu Ludviga Herteriha, gde ostaje dve godine. Po izbijanju rata 1914. dolazi u Zagreb i otvara privatnu slikarsku školu. U Pragu, na grafičkom odseku Akademije za likovnu umetnost, kod Augusta Bremsa je od 1916. do 1917. a potom kod Maksa Švabinskog. Po povratku u Zagreb (1918) zaposlio se kao šef grafičkog odeljenja u zagrebačkim Novostima, a 1920. imao je prvu samostalnu izložbu. Putuje u Španiju, Maroko, Alžir i Tunis a 1923. u Italiju. Po povratku (1924) postao je nastavnik u zagrebačkoj Četvrtoj realnoj gimnaziji. U Parizu je od 1925. do 1934, od toga jednu godinu u ateljeu Andre Lota (1926—1927). Od 1927. učestvuje na izložbama Jesenjeg salona, Salona nezavisnih i Salona Tiljerije. Sa Milunovićem, Uzelcom i Čelebonovićem izlaže 1931. u galeriji Bernhajm Žen sa zapaženim uspehom. Leta provodi u San Tropezu, Kasisu i Kanju. Po povratku u Zagreb jedno vreme je honorarni profesor crtanja ponovo u Četvrtoj gimnaziji. Leti slika na Orebiću, Korčuli, u Malom Lošinju, Mlinima, Dubrovniku i Lici. Tokom Drugog svetskog rata živi u Beogradu i slika tek toliko da se prehrani a od 1946. do 1948. je u Švedskoj, slika Laplandiju i Štokholm. Sa porodicom se aprila 1948. vraća u Beograd, gde će boraviti do kraja života. Leta provodi na Rabu, u Lici, Orebiću, Otočcu, Malom Lošinju i Rovinju, gde ima i svoj atelje.

Bio je član Udruženja likovnih umetnika Srbije i umetničkih grupa "Oblik", "Dvanaestorica", "Šestorica". Samostalno je izlagao u Zagrebu (1920, 1921, 1933, 1937, 1962, 1973), Osijeku (1920, 1940), Karlovcu (1926), Beogradu (1929, 1935, 1951, 1958, 1962, 1963, 1969, 1970, 1973), Pragu (1932/33), Splitu (1935), Štokholmu (1948), Somboru (1970), Vrbasu (1971), Novom Sadu (1976). Grupno je izlagao više puta. U Otočcu je 1972. osnovao fond Stojana Aralice a 1979. je tome mestu predao legat svojih slika, od kojeg je ustanovljen Spomen muzej Stojana Aralice. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu, u Aleji zaslužnih građana.

Njegova slikarska aktivnost trajala je više od sedamdeset godina a opus mu čini preko 1500 umetničkih dela. On se hronološki može podeliti na minhensku, parisku, zagrebačku i beogradsku fazu, sa jasno određenim stilskim obeležjima. U prvoj fazi ogledaju se pouke akademizma i secesije, koje je dobio u vreme školovanja u Minhenu i Pragu, te usavršavanja u Španiji, severnoj Africi i Italiji. Naznačuju se disciplina forme, kompaktnosti volumena, konstruktivistički pristup, što su obeležja treće decenije, te čistota i preciznost crteža, tamnija gama sa kolorističkim akcentima, oveći formati. Počinje sa portretima i sakralnim motivima, po porudžbini, da bi posle završenog školovanja nastavio da radi portrete i aktove. Najkarakterističniji radovi iz tog perioda su: Pijanac (1918) i Ležeći akt (1923). Taj period trajao je do odlaska u Pariz 1926. U novoj sredini, kao već zreo umetnik, iz osnova menja umetnički pristup, slobodno opservira i pokazuje svoje emocije, definitivno nalazi svoj put. Smanjio je format slika a najčešći motivi su mu pejzaž i mrtva priroda. Kolorit postaje dominantan, pasta bogatija, linija razigrana. Odlike su mu: sloboda izraza, intimizam i vatromet čistih boja. Značajna dela su: Cveće (1927), Voćnjak (1929), Plava kapija (1930), Mrtva priroda sa staklenim bokalom (1932), kao i pejsaži sa juga Francuske. U vreme kada je živeo u Zagrebu (1933—1941) izlagao je često, slikao prevashodno intimne isečke predela sa Jadrana, iz zavičajne Like, te figure u prirodi, enterijere, mrtve prirode: Enterijer (1933), Žena sa slamnim šeširom (1934), Motiv sa Korčule (1937), Mrtva priroda na balkonu (1938), Škare (1940). To je najuspešnije doba njegovog stvaralaštva, sa slikama punim topline, svetlosti i intenzivne čiste boje u komplementarnim sazvučjima.

U Beogradu je, iako u početku pod nepovoljnim uslovima, izvesno vreme nastavio u ranijem stilu: Predeo iz Like (1948), Enterijer (1950), Portret Brane Petronijevića (1954), ali sa nešto rashlađenom (još uvek prozračnom) i smirenijom bojom. Belu podlogu platna zamenjuje tamnom, na kojoj je kolorit sa dramatskim intenzitetom i oporošću. Boja je na momenat, usled prejake impulsivnosti, do apstrakcije dovela formu, što se uočava naročito na slikama Zid (1960), Kamin (1961), Put (1961), i približila se ekspresionističkim akordima, sintetičkog izraza, da bi se potom ponovo vratila u figuralne kompozicije i likovna usmerenja koja su mu svojstvena: Studija za portret dr Lazara Ristića (1966), Rovinj selo (1967), Motovun (1967), Autoportret (1967), Cveće (1969), Lički bregovi (1969), Masline (1971).

Izabran je za člana SANU i JAZU i dobio niz priznanja i odlikovanja: Oktobarsku nagradu grada Beograda (1959), odlikovanje povodom 60-godišnjice umetničkog rada (1969), Spomenicu u čast novoizabranog redovnog člana SANU (1970), Nagradu AVNOJ-a (1973). Prvu plaketu Predsedništva SANU za doprinos nauci i umetnosti (1974), Rovinjsku nagradu slikaru (1977), Orden Republike sa zlatnim vencem (1978).

DELA: Ženski akt, Zagreb 1914; Pijanac, Beograd 1918; Tunižanka, Beograd 1920; Ležeći akt, Beograd 1923; Mrtva priroda, Beograd 1926; Cveće, Beograd 1927; Ženski akt, Zagreb 1927; Voćnjak, Novi Sad 1929; Plava kapija, Novi Sad 1930; Motiv iz S. Tropeza, Beograd 1930; Portet Svetozara Pribićevića, Njujork 1932; Mrtva priroda sa staklenim bokalom, Beograd 1932; Enterijer, Novi Sad 1933; Žena sa slamnim šeširom, Novi Sad 1934; Ribar, Beograd 1936; Mrtva priroda na balkonu, Beograd 1938; Škare, Beograd 1940; Predeo iz Like, Beograd 1948; Enterijer, Beograd 1950; Lošinj, Beograd 1953; Žena u prostoru, Beograd 1953; Portret Brane Petronijevića, Beograd 1954; Žena kod stola, Beograd 1957; Autoportret, Zagreb 1959; Kamin, Beograd 1961; Pejsaž iz Laplandije, Beograd 1962; Motiv iz Lošinja, Beograd 1965; Studija za portret dr Lazara Ristića, Beograd 1966; Istarske masline, Beograd 1969; Motiv iz Beograda, Beograd 1971; Motiv iz Like, Beograd 1972; Jesen u Lici, Beograd 1972; Enterijer, Beograd 1973; Osamljena maslina, Beograd 1973.


LITERATURA: Stojan Aralica, Zagreb 1963, 20, 32; Stanislav Živković, Stojan Aralica, Beograd 1973; Vida Zeremski, Bibliografija Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, Novi Sad 1997, 22—35.

Vera Jovanović
Odabrane biografije (I—IV tom) | Matica Srpska
Stojan Aralica (fotografija: srbijadanas.com)

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE





Bez naziva
Izvor: nira.rs




Predeo sa žutom kućom
36 x 50 cm
Izvor: bukowskis.com




St Tropez
Izvor: ghmp.cz

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE




Cveće u vazi
Izvor: slikarstvo.page.tl




Vaza sa cvećem, oko 1930.
ulje na platnu, 55 x 46 cm
Izvor: arte.res




Vaza sa cvećem, oko 1930.
Ulje na platnu, 55 x 46 cm
Izvor: bukowskis.com

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE




Žena sa slamnim šeširom, 1934.
svojina Spomen-zbirke Pavla Beljanskog, Novi Sad


Novi, zagrebački period u slikarstvu Stojana Aralice, koji je potrajao od 1933. do izbijanja rata i okupacije 1941. godine, predstavlja logičan nastavak pariskih rezultata. Kad je u pitanju tematika, to su predeli s Jadranskog primorja, mrtve prirode, retko portreti. Ako se može govoriti o nekoj novini, onda je to povratak figure na njegova platna, ali kao figure u pleneru; dakle, opredeljenje za izbor intimnog motiva, određenog punim, neposrednim kontaktom s prirodom, s tim što uvek dominiraju svetlost i boja. Nesumnjivo, reprezentativan primer takvog interesovanja jeste poznata Žena sa slamnim šeširom. Na ovoj slici, gde mu je pozirala njegova supruga Karin, figura se nametnula kao centralna tema, okružena i dopunjena detaljima plenera, odnosno mrtve prirode. Ono što je pri tom zanimljivo, jeste dosledno Araličino opredeljenje za postupak blizak impresionističkom. Poreklo tog postupka nalazimo još na pariskim motivima, kao što je, recimo, Mrtva priroda sa belim bokalom (1930). Iz gustog tkanja reljefne fakture, gde su boje nanošene sočnim in pasto postupkom, iz nekadašnje "kajgane" — kako je to svojevremeno nazvao jedan pariski kritičar — razvio se sistem kosih poteza, kojim su prečišćene, svetle boje polagane u jasnom komplementarnom sazvučju. Žena sa slamnim šeširom predstavlja najkarakterističniji primer ovakvog slikanja, koje bismo mogli uporediti sa impresionističkim slikarstvom Renoarovog tipa. Čista u zvuku, rafinirana u jednostavnim, ali skladnim odnosima zelenih i crvenih, plavih i žutih tonova, ova slika predstavlja izuzetno ostvarenje ne samo u Araličinom opusu. Muzej Pavle Beljanski

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE





Škare, oko 1935.
ulje na platnu, 30 x 40 cm
Zavičajni muzej, Knjaževac

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE





Motiv sa primorja, 1956.
ulje na platnu, 78,7 x 62,3 cm
Katalog Narodni muyej CG

[Angelina]

*

STOJAN ARALICA — SLIKE





Jesen u Lici, 1972.
Izvor: facebook

[Angelina]

*

LJEPOTA SLIKA I IKONA STOJANA ARALICE

Često se pri pominjanju nekog od naših umjetnika iz starije generacije zaboravlja da njihovo djelo ostaje trajno otvoreno za dopunjavanje ili zaokruživanje, čak i onda kada je ono monografski istraženo i prezentovano, o čemu svjedoči nedavno iskustvo sa ikonografskim radovima Stojana Aralice (1883—1980) u Banjaluci.

Tokom godina ili decenija naukovanja u Minhenu, Pragu i Parizu, putovanja po Španiji, Sjevernoj Africi i Italiji, djelovanja u Zagrebu, Parizu, Beogradu i Švedskoj, slika Stojana Aralice evoluira od ranog minhenskog načina rješavanja slike i secesije, preko impresionizma i intimizma, do ekspresionizma i apstrakcije.

Takva se ona smjestila u sam vrh našeg modernog slikarskog izraza. Prepoznale su je brojne studije o likovnoj umjetnosti vremena u kojem Aralica djeluje, a štampane su i nekolike monografije posvećene djelu ovog slikara. Nažalost, u njima su izostala, zbog subjektivnih i objektivnih razloga, ova mala remek-djela, ne samo u opusu Stojana Aralice, nego i našeg ikonopisa dvadesetog vijeka.

A jedanaest sačuvanih ikona Stojana Aralice čekale su da budu nađene, otkrivene, da bi svjedočile o jednom vremenu, jednoj ljubavi i njihovom ktitoru i autoru.

Beogradski industrijalac Ilija Rankić, pošto je 1937. godine na Pravoslavnom groblju u Bijeljini sagradio spomen crkvu sa kriptom, u koju su sahranjeni njegovi roditelji, odlučio je da podigne, za spomen na rano preminulu suprugu Vukosavu - Vukicu Stričević (1891—1936), crkvu posvećenu svetom Đorđu na Petrićevcu, jednom od brežuljaka njenog rodnog grada. Projekat crkve, sa osnovom u obliku upisanog krsta, kupolom nad centralnim dijelom i zvonikom nad pripratom, radi beogradski arhitekta Milorad Milutinović (1887—1962), unuk srpskog pjesnika Sime Milutinovića Sarajlije (1791—1847), a freskopisanje crkve i oslikavanje ikonostasa povjereno je Stojanu Aralici. Temelji crkve osveštani su na Veliku gospojinu 1938. godine, a svi radovi se završavaju do februara 1939. godine, kada je crkva i osveštana.

Freske i ikone Stojana Aralice stigle su da žive u svom ramu tek dvije godine, do 1941, kada je crkva srušena. Brižna, vjerna ruka sklonila je ikone na sigurno, a od 1945. one su prešle pod svodove Eparhijskog dvora. Decenijama, zatim, prekriva ih ćutanje, kao da je zaborav bio njihova sudbina. Godine 1945. ktitor kreće put neizvjesnog barkom Kampana iz Đenove, a njihov autor ne ostavlja ni riječ o ovom svom djelu.

Stojan Aralica se sada našao pred drugačijim ili različitim od svih prethodnih zadataka. Njegova slika, koja tih godina širokim, slobodnim potezom i komplementarnim sazvučjima dubokih tonova modre, crvene i zelene sve značajnije naginje ka ekspresivnom, nerijetko apstraktnom, trebalo je da pomiri na svojoj površini takav način sa strogim ikonografskim kanonima. Aralica se ne odriče svoje palete, ali je sada njegov potez mirniji, spreman da načini male portretne studije, što predstavljaju likovi svetitelja.

U skladu sa zahtjevima kanona figure i likovi Isusa Hrista i Bogorodice zauzimaju centralno mjesto na ikonostasu, sve figure su postavljene frontalno, sa uzdržanim izrazom, uzvišenim mirom i ljepotom. Prestone ikone Isusa Hrista, Bogorodice i svetog prvomučenika i arhiđakona Stefana, smještene u prvi plan, pred zatvorenom, oker-smeđe-crvenkasto bojenom pozadinom, djeluju statično. Življim crtežom i uvođenjem sive i bijele u Blagovijesti, Tajnu večeru i Četvoricu jevanđelista, utišana je dubina osnovnih tonova, naglašena harmoničnost i lakoća ovih predstava. Ikona Svetog Đorđa rađena je najslobodnije. Svetitelj na konju ulazi u prvi plan slike, a iza njega se razvija sivo-plavičasto-bijeli pejzaž.

Umjetnik zaustavlja ruku u času kada je obilna svjetlost zaprijetila da krene putem dematerijalizacije cijele ove predstave. Slikarski rukopis Stojana Aralice, ponajprije na ovoj ikoni, atribuisao je ovaj ikonostas, inače nesigniran.

Iako je crkva građena da bude i porodična grobnica Ilije Rankića i porodice Stričević, Ilija Rankić počiva na nekom groblju u Argentini, Vukosava još od 1936. godine u porodičnoj grobnici Stričevića na Pravoslavnom groblju "Sveti Pantelija" u Banjaluci.

U kriptu crkve položeni su 15. aprila 1940. godine zemni ostaci banjalučkog mitropolita Vasilija (Popovića) (1860—1938), pošto je prethodnog dana oskrnavljen njegov grob na obližnjem Pravoslavnom groblju. Sačuvani projekat crkve i ikone sa ikonostasa daju, bude nadu u vaskrsenje hrama Svetog Đorđa u Banjaluci. Bio bi to i spomenik jednom vremenu, njegovim neimarima, ali i spomenik, na našim prostorima jedinstven takav — spomenik jednoj ženi.

Danka Damjanović | 19.11.2011. | Glas Srpske
(Autor je istoričar umjetnosti i kustos u Muzeju savremene umjetnosti Republike Srpske)