Etnografski muzej u Beogradu / nošnja /

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

N A R O D N E   N O Š N J E

Impozantne zbirke narodne nošnje prikazuju bogatstvo, tipsku različitost i iznijansiranu šarolikost narodne odeće kojim se odlikuje naša tradicionalna kultura, tako da zastupljenost ove vrste muzejskih predmeta dominira celokupnim fondom Etnografskog muzeja u Beogradu.

Zbirke narodne nošnje obuhvataju vremenski period od dve stotine godina. Tako najstariji odevni predmet datira s kraja XVIII veka, a među novijim je nošnja iz sedamdesetih godina XX veka.

Narodne nošnje su podeljene na zbirke seoskih i zbirke gradskih nošnji. Sistematizacija nošnji je izvršena kombinacijom nekoliko muzeoloških principa.

Ženska nošnja, Srbija
Nošnja udate žene, Srbija, druga polovina XIX veka

~ ~  ~

GRAĐANSKA NOŠNJA

 

Srpska građanska nošnja,
Srbija, sredina XIX veka

Zbirka građanske nošnje sadrži oko 1500 predmeta, najvećim delom sa teritorije Republike Srbije (devedeset procenata, ostali deo je iz Crne Gore, Republike Srpske, Federacije BiH, republike Hrvatske i Makedonije).  

Predmeti su sistematizovani prema vrsti na kolekcije košulja, jeleka, anterija, fistana, haljina, čakšira i drugo, prema polu i uzrastu. Posebno se vode kompleti muške, ženske i dečje odeće. Matrerijal je pretežno iz druge polovine XIX i prvih decenija XX veka.  

Oglavlje, Prizren, Srbija,
kraj XIX i početak XX veka

Zbirka sadrži najveći broj predmeta tursko-orijentalne provenijencije (u nazivu, materijalu, kroju, ukrasu), jer se gradska kultura, a samim tim i odeća, na ovim prostorima, od XV do XIX veka, razvijala pod turskim uticajima. Kroz celo XIX stoleće, vreme oslobađanja i ponovnog uspostavljanja srpske države, u kulturi odevanja, (izuzev Vojvodine koja se razvijala kao deo srednjeevrposke kulture) prisutni su orijentalni, ali i zapadnjački odevni predmeti.

Proces oslobađanja od orijentalnih uticaja i prihvatanje evropske mode bio je postepen – čak je, nešto pre sredine XIX veka u oslobođenom delu Srbije (Kneževina Srbija) došlo do simbioze elemenata levansko-balkanske odeće i evropskog modnog kostima u takozvanu srpsku građansku nošnju, koja je postala tipačan obrazac odevanja žena u srpskim gradovima. Ovu nošnju činili su fistan (orijentalna tkanina i oblikovanje vratnog izreza i rukava; proporcija i osnovna linija podržava evropski modni trend), marama za grudi i bunda (evropski), libade, fes i tepeluk (orijentalni odevni predmeti). Pojas bajader, nakit (broš, grana, prstenje i dr.) i obavezni modni detalji (suncobrani, lepeze, rukavice) uvoženi su sa Zapada.  

Anterija, Niš, Srbija
Misiraba, Prizren, Srbija

  
Muška odeća bila je sve do 80-tih godina XIX orijentalna (čakšire, jelek, anterija, fes i dr.), kada je zamenjena evropskim odelom (samo je fes još izvesno vreme nošen uz evropsku odeću).  

Evropeizacija ženske građanske nošnje tekla je postepeno, uvođenjem delova evropske modne odeće (polukrinolina, suknja, bluza i dr.) u poslednjim decenijama XIX veka, što je nagovestilo konačno napuštanje orijentalnih komponeti i potpuno prihvatanje evropske mode.

Ženska građanska nošnja
orijentalnog tipa, Srbija, XIX vek

SEOSKA NOŠNJA

Seoske nošnje su, pre svega, klasifikovane prema republičkim i pokrajinskim administrativnim granicama nekadašnje Jugoslavije, i to: zbirka Narodne nošnje Srbije; zbirka Narodne nošnje Vojvodine; zbirka Narodne nošnje Kosova i Metohije; zbirka Narodne nošnje Makedonije; zbirka Narodne nošnje Crne Gore; zbirka Narodne nošnje Bosne i Hercegovine; zbirka Narodne nošnje Hrvatske i zbirka Narodne nošnje Slovenije. U okviru ovih zbirki formirane su kolekcije, odnosno grupe predmeta, svrstane prema osnovnim odevnim elemetima i izdvojene prema polovima. Kompleti narodnih nošnji vode se posebno i klasifikovani su po geografskom principu, odnosno prema granicama bivših republika Jugoslavije.

Pregača, deo ženske nošnje

Rukovaoc zbirke: Kustos Jelena Vuletić
http://www.etnografskimuzej.rs/

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE SRBIJE

Zbirka narodne nošnje Srbije je najbogatija među zbirkama nošnji. Iz njenog fonda izdvojeni su kompleti nošnji koji čine veći deo posebne Zbirke kompleta narodnih nošnji. Pojedinačni odevni predmeti klasifikovani su u dve grupe: nošnje zapadne Srbije i nošnje istočne Srbije. U okviru obe grupe, muzejski predmeti su sistematizovani prema osnovnim odevnim elementima (košulje, suknje, čakšire, jeleci, zubuni, pojasevi, čarape, oglavlja) i izdvojeni prema polovima i uzrastu: dečije i nošnje odraslih.

Mladina nošnja sa smiljevcem, Srbija, XIX vek
Mladina nošnja, Srbija, XIX vek
Muška nošnja, Srbija, kraj XIX vek

Kustosi: Vilma Niškanović i Vjera Medić

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE VOJVODINE

Ova zbirka sadrži odevne predmete nošene na teritoriji Vojvodine (Banat, Bačka i Srem) poslednjih decenija XIX veka i u XX veku.

Zbirku čine sledeće kolekcije: predmeti od vune i sukna (kabanice, suknje, pregače, obojci, čarape, pojasevi); predmeti od platna (košulje, suknje, podsuknje, oplećci, gaće); predmeti od kupovnih materijala (prsluci, rekle, marame za ogrtanje i marame za glavu) kao i predmeti od kože i krzna (opaklije, kožusi, prsluci, bunde, šubare, pojasevi, opanci, papuče, cipele, čizme).

Najbrojniji su predmeti u kolekciji predmeta od platna. U ovoj zbirci posebno se ističu ženske kape sa zlatovezom.

Najvredniji predmeti u Zbirci su Srpske muške i ženske svečane nošnje Srema, Bačke i Banata iz XIX veka.

Muška nošnja, Bačka, Srbija, kraj XIX veka
Ženska nošnja, Banat, Srbija, kraj XIX veka
Muška nošnja, Srem, Srbija, druga polovina XIX veka

Kustos: Vera Šarac-Momčilović

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE KOSOVA I METOHIJE

Zbirka sadrži posebno vredne kolekcije ženskih zubuna, haljina, dolaktenika, košulja, pregača, suknji i kapa. Zastupljeni su odevni predmeti koji reprezentuju tradicionalnu kulturu srpskog naroda i albanske etničke zajednice.

Kao prepoznatljiv znak srpskog tradicionalnog kostima sa ovih prostora javlja se tipičan način češljanja kose u trvelje (sapletke), sa umecima od vune ili kudelje. Zbirka sadrži izuzetno vrednu kolekciju ženskih preveza, peškira, devojačkih kapa, perjanica, kojima su se devojke ili žene u određenim situacijama, ili svakodnevno, pokrivale.


Prevezi, zubuni, haljine i košulje ukrašeni su bogatim, stilizovanim vezom intenzivno crvenih boja. Tradicionalni kostim, posebno iz metohijskog dela, odlikuje se skladnom kompozicijom boja i veza, prefinjenom i istančanom estetikom i utkanim dominantnim ornamentom, krstom, kao simbolom sveukupnog života.

Zbirka sadrži i određen broj odevnih predmeta tradicionalnog kostima albanskog stanovništva muslimanske i katoličke veroispovesti. Posebno se izdvajaju kolekcije košulja, pregača i čarapa, koje plene čistim, jakim bojama i visoko stilizovanom ornamentikom.

Zbirka se, na žalost, zbog izuzetno pogoršanih uslova života srpskog naroda nakon 1999. godine, od dolaska međunarodnih snaga na Kosovo i Metohiju, može smatrati zatvorenom za dalje prikupljanje materijala.

Svečana ženska nošnja iz Metohije
Svečana muška nošnja sa Kosova

Otvorena suknja bojče, Kosovo, Srbija

Kustos: mr Mirjana Menković

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE BOSNE I HERCEGOVINE

Zbirka narodne nošnje Bosne i Hercegovine sistematizovana je prema većim geografskim oblastima, odnosno prema kulturno-geografskim regijama. Iz njenog fonda izdvojeni su kompleti nošnji, koji sada pripadaju Zbirci kompleta narodnih nošnji. Pojedinačni odevni predmeti razvrstani su na dinarske i panonske (posavske) nošnje. U okviru dinarskih nošnji formirane su sledeće grupe: nošnje severozapadne Bosne; nošnje srednje Bosne; nošnje istočne Bosne i nošnje Hercegovine. Posavske nošnje nisu posebno sistematizovane budući da su one skromno zastupljene u Zbirci narodne nošnje Bosne i Hercegovine.

Mladina nošnja, kraj XIX veka
Nošnja udate žene, Bosna i Hercegovina, druga polovina XIX veka
Muška nošnja, druga polovina XIX veka

Kustos: Vilma Niškanović

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE HRVATSKE

Zbirka sadrži predmete sa teritorije bivše jugoslovenske republike Hrvatske (jadranska, dinarska i panonska oblast) nošene u XIX i XX veku.

Zbirku čine sledeće kolekcije: kolekcije predmeta od platna (košulje, marame) kolekcije predmeta od vune (gunjevi, haljine, pregače, čarape pojasevi), kolekcije predmeta od kupovnih tkanina (prsluci, košulje, pojasevi) kolekcije predmeta od kože i krzna (gunjevi, kožusi, prsluci, opanci).

Zbirka je devedesetih godina HH veka  upotpunjena veoma značajnim primercima srpskih nošnji iz krajeva sa kojih su Srbi prognani na kraju XX veka (područje Srpske Krajine i Slavonije).

Muška nošnja, Lika, Hrvatska, kraj XIX veka
Ženska nošnja, Bukovica, Hrvatska, kraj XIX veka
Ženska nošnja, Slavonija, Hrvatska, početak XX veka
Ženska nošnja, Banija, Hrvatska, početak XX veka

Kustos: Vera Šarac-Momčilović

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE MAKEDONIJE

Sadrži izuzetne primerke odevnih predmeta muškog i ženskog tradicionalnog kostima koje odlikuje puna stilska izražajnost — sačuvani arhaični elementi, ogromno bogatstvo formi i najrazličitijih oblika. Ti odevni predmeti načinjeni su od platna i vunenog klašna, ukrašeni vezom, aplikacijama ili utkanim ornamentima sa nizom vunenih ukrasa, resi, srma, gajtana i širita, metala, manistri i prirodnog nakita, rečju, sve ono što tradicionalnoj odeći sa ovih prostora daje tako prepoznatljiv monumentalan izgled.

Svečana ženska nošnja
iz Skopske Crne gore

Kustos: mr Mirjana Menković

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

NARODNE NOŠNJE CRNE GORE

Sadrži odevne predmete tradicionalnog muškog i ženskog kostima koji po svojim stilskim karakteristikama pripadaju, pre svega, dinarskom i manjim delom primorsko-jadranskom tipu. Dinarskom tipu pripadaju: crnogorska suknena i svečana (svitna) narodna nošnja i albanske narodne nošnje među kojima se ističe malisorska. Zbirka sadrži izuzetno lepe i vrlo stare primerke suknene i svečane odeće, jeleke — džemadane, gunjeve, pojaseve, tkane i kožne silave, čarape, opanke, košulje, korete i struke (karakterističan haljetak u vidu pravougaonog vunenog ogrtača sa resama čije poreklo treba tražiti u starobalkanskom kulturnom sloju).

Sastavni deo, a istovremeno i ukrasni element, muške narodne nošnje je i bogato ukrašeno oružje (pištolji, jatagani i puška džeferdar ili arnautka). Poseban ukras svečane muške nošnje su i jeleci sa tokama, prvobitno nošene kao zaštita ratnika. U zbirci je sačuvano nekoliko izvanrednih primeraka.

Žensku suknenu nošnju ukrašavao je i široki kožni pojas jakičar sa akicama, crvenim karneolima elipsastog oblika.

Zbirka sadrži i nekoliko izvanrednih primeraka albanske ženske malisorske nošnje — haljinu poznatu kao džubleta. Pretpostavlja se da se radi o veoma starim odevnim predmetima, možda skitsko-sarmatskog porekla, zanimljivog kroja i ukrasa.

Primorsko-jadranskom tipu pripadaju: risanska, dobrotska, paštrovska i spičanska narodna nošnja.

U  zbirci se čuvaju vrlo lepi primerci muške risanske nošnje.

Svečana muška nošnja iz Crne Gore
Svečana ženska nošnja iz Crne Gore

Kustos: mr Mirjana Menković

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

ČIJA JE OVO KAPA?

Čija je ovo kapa — zlatom vezena oglavlja Srpkinja od Sentandreje do Zemuna
i od Temišvara do Đakova u XIX i prvoj polovini XX veka

Odeća ukrašena vezom nitima načinjenim od plemenitih metala, zlata i srebra-zlatovezom, bila je, i još uvek jeste, sastavni deo svečane nošnje mnogih naroda. U tradicionalnoj kulturi Srba zlatovez ima viševekovnu tradiciju. Poreklom s Orjenta, tokom srednjeg veka negovan je i razvijan u vizantijskom stilu. Vrhunac je dosegaou crkvenom umetničkom vezu srednjevekovne Srbije.

U narodnoj kulturi Srba panonsko kulturno geografskog prostora primio je obeležja evropskih umetničkih stilova s vidnim uticajem iz Rusije.

U nošnji Srpkinja bio je prihvaćen kao način ukrašavanja svečane i ritualne nošnje.

Zlatovezna oglavlja u ženskoj nošnji panonskih Srba u XIX i prvoj polovini XX veka prikazuje jedan od najraskošnijih predmeta srpske tradicionalne materijane kulture. Oglavlja, ubrađaji, marame i kape vezena zlatnim i srebrnim nitima, ukrašena staklenim perlama u boji i lažnim biserom, bila su sastavni deo svečane nošnje bogatih Srpkinja iz Vojvodine, Baranje, zapadne Slavonije, južne Mađarske i rumunskog dela Banata. Nošena su kao simbol etničkog identiteta Srpkinja od Sentandreje do Zemuna i od Temišvara do Đakova.

         

Želja nam je da prikazivanjem jednog segmenta materijalne kulture panonskih Srba doprinesemo boljem poznavanju sopstvenog, slovenskog ali i evropskog kulturnog identiteta.

Osim predmeta iz severnih delova Republike Srbije, Vojvodine, prikazani su i primerci (replike), ili fotografije ženskih zlatoveznih oglavlja Srpkinja iz susednih država: Rumunije, mađarske i Hrvatske. Publika ima priliku da vidi najvrednije muzejske predmete iz kolekcije Etnografskog muzeja u Beogradu, predmete pozajmljene od Muzeja Vojvodine iz Novog Sada i Muzeja Srema iz Sremske Mitrovice.
 
Autor: Vera Šarac Momčilović  

[Angelina]

*

ETNOGRAFSKI MUZEJ U BEOGRADU

"U RUKAVICAMA"

Tematska izložba "U rukavicama..." predstavlja kolekciju rukavica iz fonda Etnografskog muzeju u Beogradu. Ima ih oko 163 primjerka, raspoređenih po sistematskim zbirkama narodnih nošnji Srbije, Vojvodine, Kosova i Metohije, Crne Gore, Bosne i Hercegovine i zbirke gradske nošnje.

Rukavice su odjevni predmeti koji pokrivaju šake i prste i tako ih štite od hladnoće i povreda. Uslijed čestog nošenja bile su izložene oštećenju i kratko su trajale. Na terenu se rijetko nalaze, te su ih istraživači nošnje rijetko bilježili i proučavali. Do sada gotovo i da nisu samostalno izlagane, što je jedan od ciljeva za postavljanje ove izložbe.

Period koji je obuhvaćen: od najstarijeg primerka u kolekciji EM iz 1820. godine do najnovijeg, izrađenog 2004. godine.  
 

        
Predstavljanje kolekcije i njenih pojedinačnih primjeraka preko nekoliko segmenata: istorijat, tehnike izrade, likovne osobine i specifične funkcije koje su ovi odjevni predmeti imali u tradicionalnom životu, prije svega u duhovnoj kulturi, prilikom odvijanja svadbenih i božićnih običaja — prilikom unošenja Badnjaka.

Cilj izložbe jeste i traganje za razvojnim putevima pojedinih oblika, tehnika izrade i ukrašavanja. Tehnikama izrade rukavica, naročito oblicima tzv. muškog pletenja pomoću jedne igle u muzejskom radu nije se pridavala veća pažnja, a zanimljivo je da su takvi specifični oblici tradicionalnih tekstilnih tehnika još uvek živi u okolini Pirota. U tom smislu ova izložba doprinosi aktiviranju zanemarene kolekcije pletenja u okvirima zbirke tradicionalnih tekstilnih sprava i pomagala u Etnografskom muzeju, kao i u ambiciju jednog dela stručne javnosti za oživljavanja gotovo zaboravljene tehnike.
  
Predstavljena su dva oblika: jednoprsne i petoprsne rukavice i njihove varijante, Sveslovenski naziv rukavice, odgovara za obadva tipa i raširen je na čitavom srpskom etničkom prostoru, gdje se pojavljuju i drugi nazivi: manuš kod vlaškog, darza kod albanskog i eldiven kod turskog stanovništva.

Socijalna kategorizacija razlikuje dio kolekcije rukavica koji je pripadao narodnoj nošnji seoskog a manji dio odijevanju bogatog stanovništva srpskih gradova. Te dvije grupe predmeta imale su neznatni međusobni utjecaj i razvijale su se svaka svojim razvojnim putem.    
    
Rukavice koje su korištene u gradovima Srbije i drugih južnoslovenskih zemalja : Beogradu, Sarajevu, Novom Sadu, Subotici, Žagubici bile su dio građanskog odijevanja, dio muškog i ženskog modnog aksesoara, podložne promjenama evropskih modnih stilova krajem 19. i u prvoj polovini 20. vijeka, odakle su često i nabavljane (u Pešti, Parizu, Beču, Belgiji). Na taj način dospjele su i nošene u Sarajevu oko 1950. godine rukavice vrhunskog svjetskog modnog stila, kao što je, npr. Dior.

Rukavice seoskog stanovništva u Srbiji, Kosovu i Metohiji, Vojvodini, Crnoj Gori i Bosni i Hercegovini bile su sastavni dio narodne nošnje, potpuno uklopljen u tokove određenih predeonih cjelina, odnosno pojedinih dijelova pletene obuće i oglavlja. Neki od izloženih primjeraka rukavica predstavljaju sami vrh likovnog izražavanja, tzv. narodne umjetnosti. Razvoj ovog dijela narodne nošnje pratili smo od najranijeg pisanog izvora sa naših prostora, iz 1813. godine o rukavicama Vožda Karađorđa, pa sve do savremenih pojava u svakodnevnoj opremi planinskih stočara i u okvirima svadbenih običaja.

   

autor: Vjera Medić
Etnografski muzej u Beogradu
20. septembar — decembar 2007
http://www.etnografskimuzej.rs